Geheel in lijn met de groene ambitie van Veiligheidsregio Fryslân heeft JOUS architecten de nieuwe circulaire brandweerkazerne van Surhuisterveen ontworpen. Het Jouster bureau droeg niet alleen zorg voor het ontwerp maar ook voor de technische uitwerking dat resulteerde in een ‘nul op de meter’ kazerne: zo circulair mogelijk, gasloos en met gebruik van demontabele en hergebruikte materialen. ‘We willen gezonde gebouwen ontwerpen met toekomstwaarde en oog voor de komende generaties,’ vertelt JOUS-architect (directeur) Harm Tigchelaar. ‘Dat resulteert bij deze kazerne in een compact, efficiënt en tegelijk vitaal gebouw waarbij natuurlijke bronnen optimaal zijn benut.’
Veiligheidsregio Fryslân laat in de provincie tal van brandweerkazernes renoveren of nieuw bouwen. ‘Van de 65 kazernes in Fryslân moeten er voor 2025 acht vernieuwd worden. En we streven ernaar om 2050 alle 47 kleine kazernes, zoals Surhuisterveen, te vervangen,’ aldus projectleider Laurens van den Brink van Veiligheidsregio Fryslân. De circulaire kazerne in Surhuisterveen werd 29 juni 2019 feestelijk geopend en oogstte veel lof, zowel over het ontwerp als over het materiaal waaruit het is opgetrokken.
Bittere noodzaak
‘Serieus nadenken over hoe we gebouwen maken is nog meer dan voorheen een vereiste, met het oog op de komende generaties. Dat is de verantwoordelijkheid die een architect moet nemen,’ licht Harm Tigchelaar de visie van JOUS toe. Daarbij moest wel tegemoet gekomen worden aan de drie principes die uitgangspunt vormden voor de klus: Re-duce, Re-use en Re-cycle. Oftewel: gebruik alleen wat je nodig hebt aan liefst bestaande materialen en grondstoffen. Verspil daarbij geen onnodige grondstoffen. En zorg ervoor dat áls je afval produceert, dit wordt gerecycled zodat er zo min mogelijk waarde verloren gaat. Een kolfje naar de hand van de architecten van JOUS. ‘We zien het als onze verantwoordelijkheid hoog in te zetten op circulaire architectuur omdat we sterk geloven dat alleen zó onze ontwerpen bijdragen aan een mooiere omgeving, een beter milieu en onze veranderende maatschappij,’ aldus mede-directeur Durk Bouma.
Wieg tot wieg
Zowel de constructie, de materialen als de installatie in de nieuwe kazerne ademt nu circulariteit. De kazerne is bijvoorbeeld flexibel gebouwd waardoor het in de toekomst ook voor andere functies zou kunnen dienen. Componenten in de constructie zijn eenvoudig demontabel. Zo bestaat het geheel uit een staalskelet bekleed met hoogwaardig geïsoleerde gevelpanelen en prefab HSB-buitengevels met demontabele kozijnen en houten gevelbekleding. Er is een bouwkundige ‘huls’ ontstaan die ingevuld is met een flexibel inbouwpakket van demontabele, prefab scheidingswanden. De houten verdiepingsvloer is gemaakt van hergebruikte balken die dienst deden in de draagconstructie van een voormalige fabriek in Purmerend. Het dak bestaat uit stalen dakplaten, isolatie en afgedekt met mechanische bevestigde dakbedekking. Deze dakbedekkingsconstructie is bij demontage relatief eenvoudig te scheiden van de andere daklagen.
Madaster
Bijna alle toegepaste materialen kennen het Cradle to Cradle (C2C) certificaat of komen uit een recyclingsprogramma. Het zijn ‘groene’ producten met positieve impact voor mens en milieu en bieden aanvullende voordelen op het gebied van gezondheid en comfort. Ze zijn niet bewerkt met coatings of conserveermiddelen maar zoveel mogelijk onbehandeld gelaten. Bij bepaalde onderdelen is gekozen voor natuurvriendelijke of bio-based afwerking zoals de vloeren en binnenkozijnen. Bijzonder is ook de documentatie van alle toegepaste materialen in het Madaster, het kadaster voor bouwmaterialen. In dit digitale bouwpaspoort is alles zorgvuldig door de aannemers op papier gezet. Nu is altijd te achterhalen waar elk materiaal van de nieuwe brandweerkazerne vandaan komt, waar het voor gebruikt wordt en waarvoor het na een eventuele sloop nog gebruikt kan worden.
De installaties van de kazerne zijn remontabel opgebouwd. Ze kunnen in delen uit elkaar worden gehaald en elders weer worden opgebouwd. De meeste installaties zijn zichtbaar en bereikbaar geplaatst in technische ruimten, boven plafonds en op het dak. Hierdoor kunnen de toepaste materialen en componenten bij demontage worden hergebruikt. Waar mogelijk zijn recyclebare leidingen toegepast zoals drielaagsbuizen met een laag recyclaat of gebruikte PVC.
Circulair
Wie de tijd neemt rustig om en door de nieuwe kazerne te lopen wordt verrast door de vele circulaire en herbruikbare toepassingen. Soms zijn ze pontificaal in het zicht, soms juist subtiel aangebracht. Neem nu het grote bouwbord dat maandenlang aan de Lauwersweg stond. Deze wordt hergebruikt voor nieuwe reclamedoeleinden. De bestaande straatklinkers zijn verbrijzeld zodat ze niet hoefden te worden afgevoerd. De kenmerkende lichtmast is verplaatst en blijft dienst doen. Alle buitenkozijnen zijn volledig recyclebaar doordat er geen coating is toegepast en zo het milieu niet wordt belast en eenvoudig her te gebruiken zijn.
Duurzaam en onderhoudsarm is verder de houten gevelbekleding. Die bestaat uit planken die dikker zijn dan normaal. Als de verkoolde toplaag wordt afgeschaafd, brandt men de plank opnieuw waardoor deze weer hergebruikt kan worden in een volgend project. Het hout van de bekisting kan zelfs nog drie tot vijf keer worden hergebruikt. Van de oude kazerne zijn delen van de afzuiginstallatie weer in de nieuwe gebruikt, net als de lockers van de kleedruimte. In de hoofdentree is een plafond van oude brandslangen bedacht. Voor de natte ruimte zijn C2C gecertificeerde wandtegels van Mosa toegepast. Het bedrijf is het eerste keramische tegelbedrijf ter wereld dat erin geslaagd is om haar hele collectie Cradle to Cradle te certificeren dankzij verantwoorde productieprocessen en optimale arbeidsomstandigheden.
Tenslotte verdient de inrichting aandacht. De refurbished vergaderstoelen en tafels komen bij de firma Opnieuw uit Buitenpost vandaan. De zitbanken in de kleedruimten zijn gemaakt van gebruikte materialen, zoals balkhout en frames van hergebruikt staal. En bij de verlichting zijn de armaturen slim te demonteren en her te gebruiken.
Gespannen voet
Ook bij het ontwerp van de brandweerkazerne werd duidelijk dat de functionaliteit en de wensen van circulair bouwen hier en daar nog op gespannen voet met elkaar staan. Tigchelaar: ‘We hebben nu wandtegels gebruikt, terwijl die niet 1 op 1 herbruikbaar zijn: ze zullen ooit weer een keer sneuvelen. Daarom is de kazerne niet 100% circulair. Maar dat betekent niet dat we moeten stoppen met dromen. Het blijft ons ultieme streven.’
Projectgegevens:
Circulaire brandweerkazerne Surhuisterveen
Opdrachtgever: Veiligheidsregio Fryslân
Architect: JOUS architecten
Bouwperiode: 2018 – 2019
Programma: 2 stallingsplaatsen en ondersteunende ruimten
Oppervlakte: 497 m2 BVO
Duurzaamheid: Circulair, demontabel en gasloos
Locatie: Lauwersweg 20, Surhuisterveen
Aannemer (bouw): Bouwbedrijf Tamminga
Aannemer (grond): Witteveen Surhuisterveen
Constructeur: Goudstikker de Vries
Installatietechnisch adviseur: Ingenieurs- en adviesburo Technion BV
Installateur: Pranger- Rosier Installaties BV
Fotografie: Gerard van Beek
