Over akoestiek kun je dikke rapporten schrijven, maar uiteindelijk moet je die gewoon ervaren. Hoe mooi zou het zijn als je de akoestiek van bijvoorbeeld een zaal al kunt beleven en vaststellen voordat de bouw of verbouwing begint? Het innovatieve Experience Lab in Harderwijk maakt dat werkelijkheid.
De nagalmtijd verkorten van 1,8 naar 1,6 seconde lijkt op papier minimaal, maar als Jan Bril van Het GeluidBuro het laat horen in het Experience Lab blijkt het in de praktijk een heel groot verschil te maken. Hij speelt daartoe twee keer hetzelfde muziekfragment af en vraagt de toehoorder om zelf in te schatten hoeveel korter de nagalmtijd is bij het tweede fragment. Dat dat slechts 0,2 seconde is, is een grote verrassing.
“Maar nagalmtijd is niet het enige. Voor de beschrijving van akoestiek zijn er meer dan honderd parameters, waarvan we meestal een stuk of twintig bekijken. Een belangrijke parameter daarin is bijvoorbeeld de Clarity. Die is bepalend voor hoeveel details je hoort in een muziekstuk.” Ook dat verschil kan hij in het Experience Lab realistisch en overtuigend laten horen.
Beleven van akoestiek en geluid
Het Experience Lab in Harderwijk is een gezamenlijke ontwikkeling van Ingenii Bouwinnovatie, Het GeluidBuro en Nieman Raadgevende Ingenieurs. Het is een unieke innovatie die afwijkt van alle andere geluidslaboratoria. In bestaande laboratoria gaat het meestal om het meten van geluidwering en geluidsabsorptie van constructies en materialen; in het Experience Lab gaat het om het ervaren en beleven van akoestiek en geluid. Dat kan een zaal zijn of een andere binnenomgeving als een kantoortuin, een atrium of een woonkamer, maar het kan ook een buitenomgeving zijn zoals een woonwijk langs een treinspoor.
In plaats van getallen
In het Experience Lab is het mogelijk om de akoestiek van een bestaande ruimte of omgeving realistisch na te bootsen en vervolgens te laten horen en beleven hoe een bepaalde maatregel de akoestiek beïnvloedt. Datzelfde geldt voor nieuwbouw en voor de buitenomgeving. Dat biedt de mogelijkheid om vooraf precies te bepalen welke akoestiek of welk geluidsniveau wenselijk is. “Dit in plaats van dat allemaal vast te leggen in getallen, figuren en rapporten, waar veel mensen geen beleving bij hebben”, zegt Jan Bril.
Die getallen moet Jan Bril als akoestisch adviseur ook vaak verdedigen, bijvoorbeeld als het gaat om akoestische maatregelen in monumentale kerken. “Vanuit de hoek van orgelliefhebbers is er al gauw bezwaar zodra je maar iets aan de akoestiek wilt veranderen. Wij kunnen nu het effect laten horen. Als je de juiste maatregelen neemt, verbetert dat de verstaanbaarheid van spraak terwijl het effect op de orgelklank vaak niet merkbaar is.” Juist dat kan hij nu in het Experience Lab laten horen.
Betrouwbare weergave
Het Experience Lab is mogelijk door toepassing van de nieuwste digitale technieken en software, voor zowel opnamen als bewerking en weergave. Die zorgen voor een natuurgetrouwe ‘3D’ weergave van eveneens ‘3D’ opgenomen geluiden.
“Honderd procent hetzelfde? Wel qua beleving. Maar in bijvoorbeeld een monumentaal gebouw heb je miljoenen reflecties. Dit blijft een model met maar een deel van die reflecties. Maar dat verschil heeft geen invloed op de beleving. Het is vergelijkbaar met een verschil in resolutie in digitale beeld- of geluidsbestanden”, zegt Jan Bril. Wel is de werkelijkheid in bestaande situaties exact vastgelegd, omdat dit wordt gedaan met zogenaamde ‘3D puls responsie metingen’.
Dunne marges
Bril is zelf ook betrokken bij de ontwikkeling van specifieke geluidssoftware, onder meer bij de Universiteit van Berlijn. “Die software is inmiddels honderden keren gevalideerd en leidt tot heel dunne marges. Als we 25 jaar geleden rekenden op 2 seconden nagalmtijd, kwamen we in de praktijk uit tussen de 1,5 en 2,5. Nu zitten we echt op die 2 seconden. Als het fout gaat, zit dat er vaak in dat bij de bouw andere materialen zijn gebruikt dan oorspronkelijk voorgeschreven waren. Dat is met een goede akoestische bouwbegeleiding uit te sluiten.”
Ondanks alle vooruitgang in digitale techniek, blijft kennis van akoestiek bij dit hele proces onmisbaar. Volledig leunen op digitale modellen en vertrouwen op software is onmogelijk. “Je moet weten welke oppervlakken je in moet voeren en welk detailniveau nodig is. Je kunt ook niet alles invoeren want dan staat de computer weken te rekenen in plaats van avonden. Daarbij moet je de goede materiaaleigenschappen invoeren. Zelfs glas kan verschillende invloed hebben. Denk aan glas in lood, waar – tegenstelling tot dubbel glas of triple glas – lage tonen gewoon doorheen gaan. Of stucwerk. Als je dat gaat schilderen kan de akoestiek in een ruimte al veranderen.”
Vooraf inpassen
Met het Experience Lab hoeven opdrachtgevers of bouwers dat allemaal niet meer af te lezen uit rapporten, maar kunnen ze het zelf meemaken en beleven. Want ‘the proof of the pudding is in the eating’, zoals de Engelsen het zeggen. “En als je de akoestiek al in het ontwerpproces goed inpast, hoef je meestal niet eens heel veel maatregelen te nemen. Als je pas achteraf gaat corrigeren, dan kom je voor veel grotere kosten te staan.”
Meer informatie over akoestiek: Jan Bril, Het GeluidBuro
Meer informatie over innovaties en het Experience Lab: Peter Kuindersma, Ingenii Bouwinnovatie
Onderzoek naar geluidbeleving in houtbouw
Een van de onderzoeken die momenteel in het Experience Lab wordt uitgevoerd, gaat over het verschil in beleving van geluid in een betonnen en een houten woongebouw.
Houtbouw is momenteel volop in de belangstelling. Deze lichte constructies moeten wettelijk voldoen aan de zelfde geluid(isolatie)eisen als bij betonbouw. Maar ook al voldoen beide gebouwen aan de eisen in het Bouwbesluit, toch zou het heel goed kunnen zijn dat de geluidbeleving in een houten gebouw heel anders is dan in een betonnen gebouw. Het onderzoek moet uitwijzen of dit zo is en waar de verschillen dan zitten. Het gaat om zogenaamd ‘exploratief onderzoek’. Er kunnen dus zeer verrassende elementen naar voren komen.
Norm of beleving
Reden voor dit onderzoek is de overtuiging dat voldoen aan een norm niet altijd volstaat. Mensen moeten uiteindelijk prettig in een omgeving kunnen wonen of verblijven. De beleving is dus minstens zo belangrijk en wellicht belangrijker dan voldoen aan een norm. “Voor beleving geldt: het is wat het is”, zo zeggen Peter Kuindersma van Ingenii Bouwinnovatie en Jan Bril van Het GeluidBuro.
Basis voor het onderzoek zijn geluidopnamen in zowel een betonnen als een houten appartementengebouw, die beide voldoen aan de eisen. De opnames worden voorgelegd aan een panel, dat hierover een enquête gaat invullen.
Laagfrequente tonen
Eén verwachting is wel dat in een houten gebouw de laagfrequente tonen veel meer hoorbaar zullen zijn. De huidige eisen van geluidisolatie zijn daar niet op afgestemd.
Dit onderzoek naar het verschil in geluidbeleving is een eigen initiatief van Ingenii Bouwinnovatie, Het GeluidBuro en Nieman Raadgevende Ingenieurs. Zij haken daarmee in op de actualiteit. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Valerie Vos, student aan de TU Eindhoven.
Contactpersoon voor dit onderzoek: Koen Temmink
Geluidhinder: norm of ervaring?
Voor geluidhinder in de gebouwde omgeving zijn de wettelijke normen bepalend. De vraag is echter of die normen in de praktijk ook altijd voldoen. De normen bieden namelijk geen ruimte aan hoe bewoners geluid beleven, terwijl het daar juist wel om gaat, zo stelt Jan Bril van Het GeluidBuro.
Hoe mensen geluid beleven is voor Jan Bril belangrijker dan of iets voldoet aan de normen. Met het nieuwe Experience Lab van Ingenii Bouwinnovatie kunnen de akoestici van het GeluidBuro helpen om die beleving vast te leggen. In dit Experience Lab kunnen zij opdrachtgevers en bewoners en andere betrokkenen bijvoorbeeld laten horen wat het effect is van een nieuwe weg of spoorlijn. “Een verhoging van 2 dB. Wat betekent dat nu in werkelijkheid? In ons Experience Lab kunnen we ze dat laten beleven.”
“Wellicht is een ander instrumentarium nodig voor de normering en wetgeving, waarbij beleving een belangrijkere rol gaat spelen”, zegt Bril. Het Experience Lab maakt het mogelijk om die beleving vast te leggen en te objectiveren.
Ander instrumentarium nodig
Het GeluidBuro staat niet alleen in zijn pleidooi voor meer aandacht voor de beleving van geluid. Ook de Stichting Klankbord.nu pleit bij de overheid voor een andere aanpak en normering van geluidhinder. Klankbord.nu is een collectief van individuen en organisaties betrokken bij geluid of geluidsproblematiek. “Klankbord.nu en Experience Lab zijn twee gescheiden ontwikkelingen, maar we streven wel hetzelfde na”, zeggen de initiatiefnemers van het Experience Lab.
Lees ook:
