Honderd procent circulair, gemakkelijk te verwerken en een lage foutmarge. Kalkzandsteen heeft door de jaren heen zijn strepen verdiend als kwalitatief hoogstaand bouwmateriaal. Voor Calduran Kalkzandsteen reden genoeg om stil te staan bij het 50-jarig bestaan. Oud-werknemers van het eerste uur blikken terug.
Oorspronkelijk werden er vanaf circa 1900 alleen maar kalkzandsteenmetselstenen geproduceerd, maar na de Tweede Wereldoorlog kwam daar verandering in. Vanwege de hang naar mechanisatie en kortere bouwtijden werden eind jaren vijftig metselblokken van kalkzandsteen ontwikkeld. Ernst Vleesenbeek, Peter van Schaick en Teun Daleman, zijn vanaf het eerste uur betrokken geweest bij de ontwikkeling en lancering van het kalkzandsteen elementensysteem. Ernst en Teun hebben beide gewerkt op de vestiging Roelfsema in Hoogersmilde, wat tegenwoordig een productielocatie van Calduran is. Peter van Schaick was in dienst van het CVK en werkzaam voor de toen zeventien kalkzandsteenfabrieken. Samen met Henk Hulshof, huidig standaardisatie engineer bij Calduran, blikken zij terug op de lancering van het element.
Ernst Vleesenbeek: “Ik ben in 1976 bij de kalkzandsteenfabriek in Hoogersmilde komen werken. De bedoeling was dat ik het element zou begeleiden in het productieproces. Op dat moment had ik nog nooit van kalkzandsteenproducten of elementen gehoord. Dat was voor mij allemaal nieuw. In Hoogersmilde hadden we in eerste instantie afgesproken dat we alleen voor de bouwmuren elementen konden leveren. Later ontstond er ook de wens om de topgevels in elementen uit te voeren. Op school had ik ooit wel eens de sinus, cosinus en tangens geleerd, maar op dat moment wist ik niet wat ik ermee moest. Toen we ook de topgevels gingen leveren in elementen, werden deze formules ineens erg actueel. Ik heb daarmee de eerste schuine topgevels uit kunnen rekenen.”
Naar digitalisering
De overgang naar digitalisering herinneren Hulshof en Vleesenbeek zich nog goed. “Ons eerste tekensysteem werd gemaakt in Den Bosch. Later kregen we 1 computer met 10 MB geheugen. Op een kladblok maakten we dan eerst de wanduitslagen en later gingen we als tekenaars de wanden om en om invoeren in de computer.” Vleesenbeek vult aan: “Daaraan voorafgaand hebben we een cursus Sinclair Spectrum gevolgd.” Hulshof weet dat ook nog goed. “Dat was niet meer dan een klein toetsenbordje met een bandrecordertje erbij en die je aan kon sluiten op de tv. In die tijd heb ik de schuine wand nog geprogrammeerd met de Sinclair Spectrum. Daar voerde je het getal van de hoek in en dan rolden de maten van het pasblok eruit. Dat was rond 1985.“
Eerst handwerk
We kunnen het ons vandaag de dag bijna niet meer voorstellen dat alles met de hand getekend werd. Alleen de generatie die hiermee gewerkt heeft kan uitleggen hoe dat proces eruit zag. Vleesenbeek memoreert: “Tekeningen werden getekend met potlood en daarna met een Rotring pen overgetrokken. Vervolgens gingen we met het tekenwerk naar een bedrijf in Assen die deze op grote vellen af kon drukken. De vellen werden daarna in een envelop verstuurd naar de aannemer. De tekeningen werden zo een aantal keren over en weer gestuurd. Na akkoord kon je de zaaglijsten gaan maken. Dit was hoofdzakelijk allemaal handwerk. Vandaar dat er ook vrij snel mensen bij moesten.” Het zagen van de elementen vond in die tijd buiten plaats. Er was één buitenzaag aanwezig met een draaiwiel. Door aan het wiel te draaien werd de zaagtafel er onderdoor getrokken. “Op dat moment hadden we drie diktematen: 100 mm, 150 mm en 214 mm. We hielden één netto hoogte- en lengtemaat van 598mm x 897 mm. De theoretische grootte was 600 x 900 mm. Dat noemde men toen al modulair bouwen,” vertelt Vleesenbeek.
Doorontwikkeling
Tijn Coppens was sinds 1996 actief als research directeur bij het Research Centrum Kalkzandsteen (RCK). Samen met een aantal projectmanagers, waaronder Hans Verkleij, deden zij onderzoek naar het doorontwikkelen van kalkzandsteenproducten. Verkleij en Coppens blikken gezamenlijk met Ben Kruseman, voormalig development manager bij Calduran, terug op deze tijd. Verkleij: “Onder het Research Centrum zat een onderzoekslab die de kalkzandsteen producten keurde op eigenschappen als druksterkte, afmetingen et cetera. Vanuit de visie dat keuringen onafhankelijk gedaan moesten worden is deze organisatie uiteindelijk zelfstandig verder gegaan als SKG IKOB. De oorsprong van de certificeringsinstelling komt dan ook uit de kalkzandsteenindustrie.”
Grote stap
Waar Verkleij en Coppens zich vooral over verbazen is de grote stap die er toen destijds gemaakt is. “Van 1900 tot aan de oorlog is er vooral met metselstenen gewerkt. Arbeid was toen nog ruim beschikbaar. Echter met de wederopbouw moesten in korte tijd veel nieuwe woningen worden gebouwd. Met metselblokken behaalde men al grotere verwerkingssnelheden en met de introductie van lijmblokken werd dit nog verder verbeterd. Daarna is er in één keer een grote stap gemaakt naar elementen. Dat is best wel een ontwikkeling. Het maken is al lastig, maar je moet het ook verwerken. Voor elementen heb je bijvoorbeeld ook een andere lijmmortel nodig en een stelmachine omdat elementen niet meer met de hand te tillen zijn”, aldus Verkleij. Daarbij niet te vergeten dat het zaagwerk anders werd dan voorheen. Een van de medewerkers die nog aan de oude zaag heeft gestaan, weet nog dat passtukken in eerste instantie allemaal halve waren en de topjes waren allemaal twee uit een. Toen werd er een liniaal tegenaan gelegd en moesten medewerkers zelf de zaag instellen en op de goede plek neerzetten. Een robot was toen nog niet aanwezig. “We zeggen het zo makkelijk, maar dat zagen was ook wat. Verantwoordelijk werk, ook in termen van veiligheid.” De lijmblokken waren al een succes in de jaren ‘70. Coppens hierover: “Dus het moest nog een keer groter. Dat is een interessante gedachte. Ik heb even nagezocht. Het element 60 x 30 cm en 7cm dik is eindeloos in de Bijlmermeer gebruikt. Wij bleven nadenken over hoe groot kunnen we?”
Duurzaamheid nu steeds belangrijker
Afgelopen november vierde Calduran Kalkzandsteen dat het 50 jaar geleden is dat het eerste kalkzandsteenelement op de Jaarbeurs in Amsterdam werd geïntroduceerd. Wieke Kootstra, marketingmedewerker Calduran Kalkzandsteen, vertelt: “Nu kunnen we nog steeds spreken van een zeer succesvol bouwsysteem. Het systeem wordt in meer dan 50 procent van de nieuwbouwwoningen toegepast. Dat succes is onder andere te verklaren aan de hand van de concurrerende bouwkosten ten opzichte van andere bouwmethodes en de hoge bouwsnelheid. Daar komt anno 2022, ten tijde van verduurzaming, nog extra bij dat de Milieu Kosten Indicator (MKI) van kalkzandsteen behoort tot de meest gunstige in zijn toepassing én kalkzandsteen is bovendien 100 procent (blijvend)circulair. Oude tijden herleven, want ook nu staan we weer voor de uitdaging om jaarlijks 100.000 nieuwe woningen en appartementen te realiseren. In deze grote bouwopgave heeft kalkzandsteen, als vanouds, een belangrijke rol te vervullen die de industrie graag oppakt.”
De rubriek Expertartikel is een samenwerking tussen een fabrikant en het vakblad Bouwwereld.
