Woontoren Eurostaete in Eindhoven is bekleed met een elementengevel. Dat is aan de buitenkant niet te zien, want het ontwerp is gemaakt op basis van gevelvullende houtskeletbouwelementen. Gevelbouwer TGM en systeemhuis Reynaers Aluminium zagen de voordelen van het werken met een elementengevel. Marcel Hendrikx van TGM en Rob Grein en Andreas Ververis van Reynaers Aluminium staken samen met Stam + De Koning Bouw veel tijd in de ontwikkeling van deze specifieke gevel.
Marcel: “Het is niet de eerste keer dat we dit samen doen. Bij ASML Gebouw 3 hebben we ook een elementengevel van Reynaers Aluminium toegepast. Stam + De Koning Bouw kende dit systeem toen nog niet, maar wij hebben hen over de streep weten te trekken door te laten zien dat we daarmee veel sneller zouden kunnen bouwen en zij de afbouw sneller konden opstarten. Bij een elementengevel maak je volledige prefab gevelelementen die je in het werk in één keer op hun plek kunt hijsen. Daarmee verplaats je werk van de bouwplaats naar de productie. Elementengevels worden wel vaker toegepast, maar ze zitten altijd in hoogbouw en tot nu toe was dat vooral in de Randstad. Nu zie je dat ook een stad als Eindhoven meer de hoogte in gaat en dan is de elementengevel een mooie oplossing. Rob, kun jij iets vertellen over het voortraject van Eurostaete?”
Rob: “Ik ben al vanaf november 2020 bij dit project betrokken. Inmiddels tel ik maar liefst 1.700 mailtjes hierover… Het stond bij dit project niet bij voorbaat vast dat het een elementengevel zou worden. Het ontwerp van architectenbureau Diederendirrix was gebaseerd op gevelvullende houtskeletbouwelementen. Daar hebben we als Reynaers Aluminium met een andere gevelbouwer ook onderzoek naar gedaan. Dat had gekund, al is dat vanwege luchtdichting wel kritisch op deze hoogte. Gelukkig is het uiteindelijk toch een elementengevel geworden. Het is overigens niet zo dat een elementengevel in elk project altijd de beste keuze is. Andreas, hoe zie jij dat?”
Steigerloos bouwen
Andreas: “Een elementengevel is interessant vanaf voldoende hoogte en bij beperkte bouwplaatsruimte, afhankelijk van de locatie van het project. Het blijft altijd een afweging tussen traditioneel bouwen en een elementengevel. Beide hebben voordelen, maar ook consequenties. De laagbouw van Eurostaete wordt dan ook traditioneel uitgevoerd, terwijl voor de hoogbouw dus een elementengevel is gekozen. Marcel, wat zie jij als de voordelen daarvan?” Marcel: “Met een elementengevel kun je steigerloos bouwen, ben je sneller wind- en waterdicht zonder dat verdere afwerking nodig is, heb je veel minder logistieke handelingen en je verkort de bouwtijd. We hadden gerekend met vijf dagen montage per verdieping, maar inmiddels zitten we op drie dagen, mits het weer goed is. De eerste veertien verdiepingen hebben we met eigen materieel verzorgd. Pas vanaf de vijftiende verdieping maakten we gebruik van de torenkraan. De aannemer hoeft ook minder te coördineren. Wij nemen als gevelbouwer het hele pakket over, inclusief ankers en montage. In dit geval zaten er ook loggia’s in het ontwerp. De materialen daarvoor hebben we voorafgaand aan de montage van de gevel al naar binnen gezet. Verder kan een hsb-gevel uitvoeringsgevoeliger zijn voor lekkages, zeker op deze hoogte.
Voor ons als gevelbouwer betekent het wel dat er veel werk verplaatst wordt naar de productie. En vergis je niet: zo’n gevelelement omvat veel verschillende onderdelen. Per element is er een groot aantal tekeningen gemaakt. Doordat we binnen TGM werken met projectteams, ben ik zelf vanaf het eerste ontwerp bij het proces betrokken geweest. Dan let je op de kwaliteit, de maakbaarheid en de mogelijkheden van de montage. Ik laat onze mensen van de productie ook zien wat ze aan het maken zijn en vertel ze waarom bepaalde details zo belangrijk zijn. Kijk bijvoorbeeld naar de montage. De elementen moeten soepel op hun plek glijden zonder dat je er veel kracht op moet uitoefenen, want dan heb je kans dat je ze beschadigt. Er mag dus niets uitsteken wat glijden tegenhoudt. Naar dat soort dingen hebben we vanuit onze ervaring met ASML Gebouw 3 nog eens kritisch gekeken.”
Variatie aan elementen
Andreas: “Zo’n elementengevel is echt wel Champions League. Daarbij was in dit geval de variatie ook nog eens heel groot. Marcel, kun jij aangeven hoe groot die variatie is?”
Marcel: “We hebben het over 58 elementen per verdieping, die bijna allemaal verschillend zijn. Ze zijn met 3 meter allemaal verdiepingshoog, maar in de breedte variëren ze van 30 tot 300 cm. Een groot deel is 2,20 meter breed, gebaseerd op oorspronkelijke hsb-elementen.
Verder is de toren in de hoogte opgedeeld in drie blokken die ten opzichte van elkaar verspringen. De gevels verschillen per blok in gradaties van reliëf, tactiliteit en repetitie. De plint is bekleed met de vliesgevel Curtain Wall-60 van Reynaers Aluminium. Op de vliesgevel hebben we een startregel gemaakt voor de overgang naar de elementengevel. Tot en met de zevende verdieping is de gevel voorzien van horizontale en verticale vinnen van 25 cm diep die samen een raamkader vormen; het blok van verdieping acht tot en met veertien heeft geen vinnen maar aluminium profielplaten en het blok van verdieping vijftien tot en met 31 heeft verticale vinnen van 16 cm diep. Dan zitten er ook nog verschillen in de vier gevels vanwege onder meer indeling, zonoriëntatie en geluidbelasting van het treinspoor en van de speaker van het PSV-stadion.”
Rob: “De grote variatie komt mede doordat het oorspronkelijke ontwerp gebaseerd was op hsb. We hebben dat naar een elementengevel omgezet met behoud van het gevelbeeld en dus ook de grote variatie daarin. Bij het bepalen van de afmetingen van de ele menten ben je verder gebonden aan de maximale maten van wat getest is, terwijl je ook rekening moet houden met de mogelijkheden van transport en het gewicht in verband met het hijsen.”
Andreas: “Die grote variatie is wel bijzonder voor een elementengevel. Die wordt vaak juist ontworpen op repetitie, met in Engeland bijvoorbeeld een vaste stramienmaat van veelal 1,80 meter breed. Maar met deze variatie is Eurostaete juist een voorbeeld van wat er met een elementengevel allemaal mogelijk is. Ondanks het diverse gevelbeeld is de achterliggende constructie steeds dezelfde. Niettemin hebben we veel moeten testen voor deze gevel. Rob, hoe is dat gegaan?”
Altijd in ontwikkeling
Rob: “Deze elementengevel is gebaseerd op onze nieuwe serie ElementFaçade 7 (EF7). Daarmee bouwen we met TGM ook een toren in Londen. Bij ASML Gebouw 3 gebruikten we hier een voorloper van. Gevelsystemen zijn bij ons altijd in ontwikkeling. We werken continu aan steeds hogere isolatiewaardes, geschiktheid voor dikkere glaspakketten en meer sterkte voor grotere afmetingen. We hebben met TGM steeds de mogelijkheden afgestemd. De ervaringen bij ASML zijn daarin verwerkt. We hebben productieen montagetesten gedaan in ons testcentrum in Duffel. Ook de onderlinge aansluitingen zijn allemaal getest, inclusief flankerend geluid, maar ook brandwerendheid, geluidwerendheid en wind-, lucht- en waterdichting. Daarbij speelde onze afdeling hang- en sluitwerk overigens een belangrijke rol, onder meer om te voldoen aan de eisen van inbraakwerendheid.
Er zit ook nog een bijzonderheid in deze elementen: een parallel openend window (POW) SoftTone, gebaseerd op onze MasterLine 8. Andreas, kun jij daar wat meer over vertellen?”
Andreas: “We merken dat er steeds meer binnenstedelijk gebouwd wordt en daarmee op geluidbelaste locaties. Er worden oplossingen gezocht om in een geluidbelaste gevel toch te kunnen ventileren. Eén van de oplossingen die we daarvoor hebben ontwikkeld is de SoftTone POW. Dit is een parallel openend raam. Het raam blijft zich bij openen dus recht voor de opening bevinden, waardoor geluid wordt afgeschermd. Ventilatielucht komt binnen vanaf de vier zijden. In de binnenrand van het kozijn zit geluidsabsorberend materiaal, dat het binnenkomende geluid dempt. Dit raam is af fabriek in de elementengevel gemonteerd. Middels testen hebben we de inbraakwerendheid van dit raam in de elementengevel aangetoond.”
Montage
Rob: “Een belangrijk aspect van zo’n elementengevel is de montage. Marcel, kun jij daar iets meer over vertellen?”
Marcel: “We hebben onder meer gekeken naar het transport en hijsen. De elementen gaan allemaal in volgorde op bokken en op de vrachtwagen. Ze liggen plat op de bok en moeten vervolgens rechtop gezet worden. Je kunt ze niet zomaar kantelen. We hebben daarom een speciaal hulpmiddel ontwikkeld dat de elementen eerst een eindje omhoog tilt, en ze pas in de lucht kantelt.
Daarnaast is het belangrijk dat je goede monteurs hebt. Dat zijn de ambassadeurs van de gevelbouwer op de bouw. Je kunt nog zulke goede elementen maken, als ze niet goed gemonteerd worden heb je alsnog een probleem. Wij hebben gekozen voor Ruco Montage 2.0 omdat ik daar goede ervaringen mee heb. Die werken met vaste ploegen en vaste aansturing. Iedere ploeg monteert dezelfde disciplines zodat ze weten wat ze doen en montagefouten en faalkosten worden gereduceerd. Deze mensen waren ook al bij de testopbouw en ze stellen zelfs het hang- en sluitwerk af.”
Rob: “Dit kan dus ook alleen maar als je heel vroeg met elkaar zo’n ontwikkeltraject ingaat. Andreas, wat is jouw ervaring daarin?”
Andreas: “Je kunt zo’n lang ontwikkeltraject niet zomaar van diverse marktpartijen vragen. Je kunt dit alleen doen als je vroegtijdig samen met elkaar wilt optrekken. Voordeel was dat wij als Reynaers Aluminium een goede relatie hebben met Stam + De Koning Bouw, dat TGM dat ook heeft en dat we ons aan elkaar wilden verbinden. Hoe vroeger je samen gaat ontwerpen, hoe kleiner de kans op fouten en hoe groter de kans op succes.”
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Reynaers Aluminium.
