Voor de Dutch Design Week is een paviljoen voor 200 mensen gebouwd met uitsluitend geleende materialen. Die moesten onbeschadigd retour en dus kon er niet worden gezaagd, geboord, gelijmd of geschroefd. Dat experiment leidde tot bijzondere bouwtechniek.
Een opvallend paviljoen op het Ketelhuisplein in Eindhoven bleef slechts een week staan. Tijdens de Dutch Design Week eind oktober deed het dienst als icoon en centraal punt voor het World Design Event. Overtreders W en bureau SLA tekenden samen voor het bijzondere ontwerp dat het motto ‘100 procent geleend’ meekreeg.
“Een jaar geleden waren Reinder Bakker en ik tijdens de Dutch Design Week art director van het Klokgebouw. Wij wilden voorkomen dat er aan het eind van de week allerlei materialen in de afvalcontainers zouden verdwijnen. Door gebruik te maken van industriële reststromen, geleend en biologisch afbreekbaar materiaal konden we ook de hele tentoonstelling bouwen zonder extra afval te produceren. We gebruikten onder andere afgekeurde tapijttegels van Interface om bankjes mee te maken en zonweringsdoek van Verosol met productiefoutjes voor de gordijnen waarmee we de routing door het gebouw maakten”, vertelt Hester van Dijk van Overtreders W over hun contact met de Dutch Design Foundation. Die contacten van vorig jaar leidden tot de vraag voor het bouwen van een paviljoen voor dit jaar.
Onbeschadigd retour
“Dat was voor ons een maatje te groot en dus hebben we de samenwerking opgezocht met bureau SLA. Daar werken we vaker mee samen. En die projecten hebben dan een thema. De Noorderparkbar was 100% marktplaats, daarna kregen we 100% plastic met plastic leien uit afval en nu kozen we voor een tijdelijk gebouw voor 100% geleend. Alle materialen – liefst tweedehands – wilden we lenen en na gebruik onbeschadigd retourneren.”
Basis van het paviljoen – dat in plattegrond de vorm van een + heeft – waren 12 heipalen van 7 meter hoog en 400 x 400 mm in omvang. De heipalen zijn geleverd door IJsselmeerBeton, dat ze na gebruik ook weer terugnam. Deze palen waren als kolommen geplaatst op de hoekpunten van het paviljoen. Ze stonden met een rubberblok op Stelcon-platen. “Die Stelcon-platen lagen er al. Maar op de plaats van de heipalen hadden we zwaardere platen nodig en die hebben we dus moeten vervangen. De twaalf vrijkomende platen hergebruikten we als podium.”
Plastic bandjes
De heipalen werden met houten spanten aan elkaar verbonden. De forse balken van de spantconstructie waren samengesteld uit standaard balkhout, geleend van Stiho. Door meerdere balken te stapelen – al naar gelang de krachten naast elkaar of boven elkaar – kon een grotere balk worden gemaakt. En dat dus zonder schroeven en lijmen. De balken werden tot één geheel gemaakt middels plastic bandjes die eromheen gesnoerd werden. Dat was best spannend, vertelt Hester van Dijk. Constructeur Arup zag de uitdaging van deze constructie wel zitten, maar er kwam toch heel wat bij kijken voordat de goedkeuring kon worden gegeven. Het aanbrengen van de bandjes was namelijk een handmatig proces, zodat de krachten niet exact bekend waren. “We hebben zo’n balk gemaakt waarna Arup buigproeven heeft laten uitvoeren bij de TU Eindhoven. Daarna hadden ze gegevens om er mee te rekenen. En voor de veiligheid was het advies om maar een aantal extra bandjes aan te brengen.”
“Ook wilden we handelslengtes hout gebruiken. Die lopen op per 30 cm, maar in de praktijk bleken niet alle maten volop leverbaar. Dus waren de balken ook in de lengte opgedeeld in stukken. Arup had aangeven waar de naden mochten zitten.”
De houten spanten werden om de heipalen heen geklemd met spanbanden. “Door rubber te gebruiken tussen het hout en de heipalen beperkten we de afschuiving.”
Windverbanden
De spanten zorgden ook voor de stabiliteit van het gebouw en moesten dus worden voorzien van windverbanden. “We hadden contact met New Horizon dat sloopmaterialen oogst en een nieuw leven geeft. New Horizon heeft onder meer de puien geleverd voor de gevels op de begane grond. Ze vroegen ons wat we nog meer nodig hadden. Dat waren windverbanden, maar eigenlijk hadden we niet verwacht dat ze die zouden hebben. Maar ze hadden ze wel. Uit het inmiddels gesloopte kantoor van Rijkswaterstaat in Terneuzen, dat ruimte heeft moeten maken voor de uitbreiding van de zeesluizen. Dat waren mooie windverbanden met twee parallelle kabels met op het eind een stalen rol. Die rol konden we weer gemakkelijk verbinden met spankabels. Behalve op enkele constructieve cruciale punten, waar de rek in de spanverbanden ongewenst was. Daar hebben we enkele ankerplaten speciaal voor moeten laten lassen.”
Gevel en dak
Het paviljoen had een glazen dak van kassenbouwer DEGO, die vaker tijdelijke kassen neerzet. De maatvoering was nog wel even lastig, omdat deze kassen gootlengtes hebben van 4 meter. Handelsmaten van hout, maten van het kassendak en maten van glazen puien moeten allemaal op elkaar worden afgestemd. Maar met 3,60 meter van het hout plus 40 cm van de dikte van de heipaal kwam het uiteindelijk toch precies uit.
Om de bovenbouw van het paviljoen heen was een gevel gehangen van plastic leien. Overtreders W en bureau SLA pasten die eerder toe voor enkele paviljoens in een schoolgebouw. De leien zijn gemaakt van ingezameld huishoudelijk plastic uit de omgeving. Inmiddels is de mal aangepast waardoor de leien voldoende overlap en aansluiting hebben om een waterdichte gevel te vormen. Ze zijn nu ook professioneel geproduceerd, door het Belgische bedrijf Govaerts. De leien waren met tie-rips bevestigd aan verzinkte wapeningsnetten, die beschikbaar waren gesteld door Stiho. De leien zijn na gebruik teruggegeven aan de inwoners van Eindhoven, die hun afvalplastic als grondstof beschikbaar hadden gesteld.
Projectgegevens
Locatie: Ketelhuisplein, Eindhoven
Opdrachtgever: Dutch Design Foundation
Ontwerp: Overtreders W, Amsterdam, en bureau SLA, Amsterdam
Constructieadviseur: Arup, Amsterdam
Materialen: Stiho, New Horizon, DEGO, IJB groep
Bouwperiode: 25 september – 19 oktober 2017
Gebruiksperiode: 21 – 29 oktober 2017
Tekstproductie: Henk Wind
Fotografie: Jeroen van der Wielen en Henk Wind
Tekenwerk: Henk Heusinkveld
