Proeftuin duurzame technieken in 46 huurwoningen

Negen blokken met in totaal 46 sociale huurwoningen vormen de ultieme proeftuin in de zoektocht naar verduurzaming van corporatievastgoed. Verschillende technische ingrepen, zowel bouwkundig als op het gebied van installaties, worden in de Zwolse wijk Berkum getoetst.

Net als andere vastgoedeigenaren liep woningbouwcorporatie DeltaWonen uit Zwolle tegen obstakels aan bij de verduurzamingsopdracht. De vraag ‘Wat is de beste oplossing’ geeft niet altijd een eensluidend antwoord. “Sommige technieken leveren in een bepaalde situatie niet het gewenste resultaat. Denk aan comfort, energiebesparing, maar ook met name het gebruikersgemak. De mooiste dingen worden bedacht, maar als de bewoner de techniek niet omarmt, wordt er niet bespaard. Als voorbeeld noem ik vaak een ventilatiesysteem. Het nut is bewezen, maar ervaart de bewoner klachten over het systeem, dan gaat de ventilatie uit en bereik je het omgekeerde. Voor zo’n situatie is het zeer leerzaam als je meerdere alternatieven in de praktijk kunt toetsen”, legt vestigingsleider Berto Boeve van Loohuis Energie & Installatie Advies uit. Samen met Trebbe Bouw renoveert Loohuis 46 eengezinswoningen van DeltaWonen aan drie straten in de Zwolse wijk Berkum. “Het gaat daarbij met name om een energetische ingreep.”

Proeftuin met verschillende technieken

De hobbels in de zoektocht naar de meest duurzame oplossing heeft de drie partijen ertoe bewogen om een proeftuin met verschillende technieken te realiseren. “Kenmerkend voor een proefopstelling is dat vaak één component wordt getest. Een pilot op deze schaal met gelijksoortige woningen is uniek. Het project is desalniettemin praktisch ingestoken. Feitelijk zijn de bewoners misschien proefpersonen, maar in de praktijk krijgen zij te maken met bewezen technieken.” Met bouwkundige maatregelen als isolatie in de spouwmuren en extra isolerend glas, wordt de eerste slag geslagen. Ook wordt er gekeken naar de mogelijkheden van vloerisolatie, dakisolatie en toepassing van NOx-dakpannen. “Maar op het gebied van installaties kunnen we het grootste verschil maken. Omdat de woningen ontzettend op elkaar lijken, zijn de resultaten straks goed met elkaar te vergelijken.”

Energieverbruik en besparing in beeld

De woningen zijn voorzien van monitoring- en slimme gas- en elektrometers. Op afstand wordt de harde data van de apparaten uitgelezen. “Het verbruik van de warmtepomp kunnen we naast zaken als de opwekking door PV-panelen en de temperatuur in de woonkamer leggen. Zo krijg je een goed beeld van verbruik en besparing.” Met een GEO-display kunnen de bewoners zelf ook realtime die gegevens zien. “In Engeland heeft de kWh-meter een prominente plek in het huis. In Nederland verstoppen we ‘m in de meterkast. Terwijl het juist bijdraagt aan de bewustwording omtrent energie- en gasverbruik.” Boeve benadrukt dat het bij duurzame technieken niet alleen gaat om wat er in- en uitgaat. “Vergelijk het met extra gas geven omdat je een zuinige auto hebt. Het gaat erom dat de mensen inzicht krijgen in wat er wordt bespaard. Dat geeft energie om nog meer te doen.” Hoge verwachtingen heeft Boeve van de terugkoppeling van de bewoners. “Aan ons de uitdaging om de technieken in Jip en Janneke-taal uit te leggen. Vaak zijn installaties zo complex, dat dat erg lastig blijkt. Dit bepaalt meestal wel of een techniek wordt geaccepteerd.”

Niet alle woningen all-electric

Twee blokken worden all-electric uitgevoerd. Zeven houden nog een gasketel. “We hebben nog wel gekeken naar de optie om alle woningen van het gas te halen, maar het blijft voor corporaties de vraag of dit überhaupt haalbaar is bij oude woningen. Daarom zetten we ook in op het verminderen van gasverbruik.” Boeve stipt aan dat er voor één blok energie in de grond wordt opgeslagen. “Al weten we dat op dit moment een businessmodel lastig is. De gegevens en ervaring zijn waardevol.”

Data cruciaal

De partijen realiseren zich dat de proeftuin een ‘lapjesdeken’ van technieken is. “Maar nu kunnen we innovaties ook echt controleren en monitoren. Deze data zijn voor ons cruciaal.” De inpassing van de techniek is een andere uitdaging. “Zo ontdekten we dat we een warmtepomp van tachtig kilo niet via de vlizotrap naar zolder kregen. Dergelijke praktische dingen ontdek je alleen in zo’n praktijksituatie. De grondgebonden warmtepompen voor de all-electric woningen vragen ook om een forse ingreep aan de kant van de bewoners. Vooral het maken van de benodigde boringen, in dit geval in de voortuin, is een uitdaging. In deze situatie kunnen we het proberen, maar financieel gezien zal dat waarschijnlijk niet een optie zijn voor het verduurzamen van het hele bezit van de corporatie.”

Leefbaarheid als belangrijkste eis

Boeve is blij met de mogelijkheden in Zwolle. “Deze schaal met soortgelijke woningen opent nieuwe deuren. Door goed te communiceren hebben we de huurders weten te overtuigen. Zij zijn tevreden met de aanpak, ondanks dat het wel met een beperkte huurverhoging gepaard gaat. Met de duurzame oplossingen moeten zij uiteindelijk onder de streep straks voordeliger uit zijn.” Aan de proeftuin is als belangrijkste eis gesteld dat het leefbaar is. Er is geen einddatum aan gekoppeld. “Als er dus straks een type 2.0 van een bepaalde techniek komt, dan hopen we die in de proeftuin in te passen.”

Installaties in negen blokken

Overzicht van de installaties van de negen blokken in de proeftuin in de wijk Berkum in Zwolle (Kamerlingh Onneslaan, Pieter Zeemanlaan, Boerhavelaan).

Blok 1
Hybride opstelling met ventilatiewarmtepomp ondersteund door cv-ketel, NOxdakpannen, negen zonnepanelen, energiedisplay.

Blok 2
Hybride systeem, lucht/waterwarmtepomp voor hoofdverwarming, cv-ketel voor warm water en hoogpiekbelasting verwarming, ClimateBooster-ventilatoren op radiatoren (begane grond), mechanische CO2-gestuurde ventilatie, negen zonnepanelen, NOx-dakpannen, energiedisplay.

Blok 3
Hybride opstelling met ventilatiewarmtepomp, NOx-dakpannen, negen zonnepanelen, energiedisplay. “Ook in dit blok zorgt een ventilatiewarmtepomp voor de duurzame opwekking van energie als ondersteuning van de cv-ketel.”

Blok 4
All-electric: lucht/waterwarmtepomp, gebalanceerde mechanische ventilatie met warmteterugwinning, achttien zonnepanelen, NOx-dakpannen, energiedisplay. “De energieneutrale all-electric woningen hebben geen gasaansluiting en zijn voorzien van volledige wtw en triple beglazing. Er zitten geen roosters in de ramen.”

Blok 5
Hybride systeem, lucht/waterwarmtepomp voor hoofdverwarming, cv-ketel voor warm water en piekbelasting verwarming, mechanische ventilatie CO2-gestuurd, negen zonnepanelen, één woning met een absorptiewarmtepomp Vaillant zeoTHERM, NOx-dakpannen, energiedisplay.

Blok 6
All-electric water/waterwarmtepomp, gebalanceerde mechanische ventilatie met warmteterugwinning, 24 zonnepanelen, thuisaccu Tesla Powerwall 14kW, NOx-dakpannen, energiedisplay, geen gasaansluiting nodig. “Het gaat hier om nul-opde- meter all-electric woningen, voorzien van volledige wtw, triple beglazing en grondgebonden warmtepompsysteem. Eén woning krijgt een Tesla Powerwall.”

Blok 7
Hybride systeem, lucht/waterwarmtepomp met ondersteuning cv-ketel, decentrale CO2-gestuurde ventilatie met warmteterugwinning, negen zonnepanelen, thuisaccu Vaillant 2kW, één woning met compartimentering klimaatzone woonkamer/keuken, NOx-dakpannen, energiedisplay. “In dit blok zorgt een hybride warmtepomp voor de duurzaam opgewekte energie voor de ruimteverwarming. De woning is voorzien van energieopslag (accu) en decentrale wtw op de begane grond.”

Blok 8
Hybride systeem, zonneceldakpannen, thuisaccu Vaillant 4kW, lucht/waterwarmtepomp voor hoofdverwarming, cv-ketel voor warm water en piekbelasting verwarming, decentrale CO2-gestuurde ventilatie met warmteterugwinning, energiedisplay.

Blok 9
Hybride systeem, lucht/waterwarmtepomp met cv-ketel voor warm water en piekbelasting verwarming, decentrale CO2-gestuurde ventilatie met warmteterugwinning, negen PVT-panelen, NOx-dakpannen, energiedisplay. “Installatietechnisch is dit blok ook bijna gelijk aan blok 7 en blok 8. Verschil zit in de PVT-installatie waarmee we naast elektriciteit ook warmte opwekken. Dit blok is niet voorzien van energieopslag.”

Tekst: Martin de Vries
Fotografie: Alex de Haan/persbureau Noordoost