Slechts twintig minuten waren nodig om de nieuwe kroon op de Zwijndrechtse watertoren te hijsen. Deze iconische opbouw heeft rondom gebogen glas voor een perfect uitzicht en is naast de toren op het maaiveld opgebouwd.
De watertoren in Zwijndrecht krijgt een tweede leven. Het beeldbepalende rijksmonument uit 1898 vormt binnenkort het middelpunt van nieuwbouw aan de Ringdijk. In een Lvorm rondom de toren komen een restaurant, expositieruimte, klein podium, kantoorruimtes en vier woningen met dakterras. De watertoren zelf zal als uitkijktoren gaan dienen. Daarvoor is de buitenzijde gerenoveerd, waarbij het metselwerk van de schacht is gereinigd met water en opnieuw is gevoegd en de kozijnen zijn vervangen. Verder wordt de toren van binnen voorzien van nieuwe spil trappen en een lift om de zes verdiepingen in de watertoren bereikbaar te maken. Het huzarenstukje van de operatie was echter het opbouwen en plaatsen van de nieuwe kroon.
Opbouw met doorgaande glazen rand
De oude top was gerealiseerd bij een renovatie in 1964, waarbij het dak is vereenvoudigd en er een houten lantaarn op was gezet. Architectenbureau RoosRos heeft voor de nieuwe functie van uitkijktoren deze top verwijderd en vervangen door een opbouw met een doorgaande glazen rand van 1,45 meter hoogte. De ruim 35 meter hoge watertoren, die oorspronkelijk was gebouwd om drinkwater dat uit de Oude Maas werd gewonnen op druk te brengen, is hierbij nauwelijks verhoogd. Bij het ontwerp van de opbouw is een zinken dak toegepast, in aansluiting op het oorspronkelijke ontwerp. De roeven van het dak lopen in de kroon door in de vorm van pilonen rondom een glazen daklicht. De opbouw van de toren is uitgevoerd door Bouwbedrijf Boogert.
IJzeren waterreservoir als basis
Hoewel de watertoren is gebouwd voor een zware belasting, was het nog niet zo eenvoudig om voor de nieuwe top een passende constructie te ontwerpen. Constructiebureau Swinn nam als basis het geklonken ijzeren waterreservoir. Dit vat heeft een diameter van 7,4 meter en een inhoud van 220 m3. Tegen de wand zijn stalen kolommen voor de constructie geplaatst. Dit vat staat op een bestaande betonnen vloer, die dus in feite de last draagt. Een belangrijke vraag voor de ontwerpers was of je de top op ruim 30 meter hoogte zou opbouwen of dat het beter was deze te prefabriceren in een werkplaats. Om te voorkomen dat de hele toren in de steigers gezet moest worden, is ervoor gekozen om de top in zijn geheel op het maaiveld naast de toren op te bouwen en met twee kranen op zijn plek te hijsen. Het voordeel hiervan was tevens dat de bouwmaterialen niet allemaal naar 30 meter hoogte gehesen hoefden te worden.
Staalconstructie vormt stijve kooi
Door de keuze voor het ophijsen van de gehele opbouw waren de stabiliteit en het beperken van vervormingen tijdens het transport van groot belang. Ook het gebogen glas was al in de kroon geplaatst. Het stalen skelet van de opbouw is op het maaiveld naast de toren in elkaar gebout. De staalconstructie bestaat uit ronde buiskolommen, die door gebogen kokerprofielen ter hoogte van de borstwering zijn verbonden. Ze zijn met bouten gekoppeld aan de stalen liggers van de vloer en aan de stalen kokers voor de sporen van het dak. Aldus vormt de gehele staalconstructie een soort stijve kooi, die de stabiliteit tijdens de eindsituatie, maar vooral ook tijdens het transport, verzekert. Albert de Wit van Bouwbedrijf Boogert vertelt hierover: “Daarbij is gebruikgemaakt van momentvaste verbindingen om zo min mogelijk vervormingen tijdens het hijsen te laten ontstaan. Spannend was natuurlijk of het glas niet zou breken. Verder was er ook maar 15 mm speling tussen de opbouw en de betonnen gootrand van de watertoren, waar de opbouw tussen zakte. De maatvoering luisterde heel nauw. Daarom hebben we de toren van tevoren digitaal ingemeten.
Beperkte stelruimte
De bodem is uitgevoerd als houten vloer tussen de stalen liggers. Voor het dak is een sporenkap uitgetimmerd als basis voor het zinken roevendak. Rondom is een structurele beglazing van warmgebogen isolatieglas toegepast. De ruiten zijn onderling gekit en aan de boven en onderzijde ingeklemd in aluminium profielen. Onder het glas is een geïsoleerde borstwering van houtskeletbouw getimmerd, die exact binnen de schacht van de watertoren valt. Zo sluit de glazen rand met een waterslag aan op de bestaande betonnen gootrand van de watertoren. Daardoor was er maar een beperkte stelruimte beschikbaar, waarbij ook de maximale vervorming van het gebogen glas een rol speelde. Bovendien nemen op deze verdieping ook de nieuwe liftkoker en de spiltrap ruimte in.
Takelconstructie
In de top is tussen de pilonen van de kroon een rond glazen dakraam geplaatst, de oculus. De Wit: “Voor het hijsen hebben we het daklicht eruit gelaten om er de kettingen van de kranen door te voeren. Via dit gat zijn de hijskettingen aan de vloer verankerd, ook vanwege die vervormingen. Zo is de kap van 25.000 kg opgetild. In twintig minuten stond hij op zijn plek.” De takelconstructie was gekoppeld aan de stalen constructiebalken van de nieuwe vloer. Nu de kroon op het werk is geplaatst vindt de verdere afbouw van de watertoren plaats.
Projectgegevens
Locatie: Ringdijk, Zwijndrecht
Opdrachtgever: ISA Ambacht, Hendrik-idoAmbacht
Ontwerp: Roosros Architecten, Oud-Beijerland
Constructeur: Swinn, Gouda
Aannemer: Bouwbedrijf Boogert, Oosterland
Bruto vloeroppervlakte: 46 m2
Bouwperiode: mei 2018 – medio 2019
Tekst: Josine Crone
Fotografie: Boogert en RoosRos
Tekenwerk: Henk Heusinkveld
