Een leegstaande kerk in Edam is herbestemd tot duurzame loftwoning. Hoope+Plevier Architects kreeg opdracht de woning te ontwerpen. In de kerk moesten alle verblijfsruimten passen, zonder dat de ruimtelijkheid van de kerk verloren ging. Het doos-in-doos principe bracht de oplossing.
Op de hoek van een blok woningen, midden in Edam, staat de Groenlandkerk. De kerk werd in 1891 gebouwd in slechts drie maanden tijd en vertoont invloeden van zowel negotische als neo-renaissance architectuur. Na 124 jaar dienst te hebben gedaan als kerk is het monumentale complex in 2015 te koop gezet. Een particuliere opdrachtgever kocht het pand met het doel het her te bestemmen tot woning.
COAST Company (voorheen Hoope+Plevier Architects) kreeg de opdracht het ontwerp te maken. Geen gemakkelijke opgave geeft architect en partner bij het bureau Jos Hoope aan, omdat alle verblijfsfuncties binnen de ruimte van de kerk ondergebracht moesten worden terwijl tegelijkertijd de ruimtelijkheid van de kerk niet verloren mocht gaan.
Doos-in-doos principe
“Om dit op te lossen, hebben we een doos-in-doos principe toegepast,” legt Hoope uit. “In die doos hebben we de functies geplaatst die minder daglicht nodig hebben. Deze doos hebben we tegen de donkere gevel geplaatst die grenst aan het belendende pand. De achtergevel en de andere zijgevel waren ook vrij donker. Die hebben we meer open gemaakt door licht naar binnen te halen via nieuwe kerkramen.”
Openheid en geborgenheid
“We hebben in het ontwerp gespeeld met openheid – waarbij we de hoogte van de kerk benadrukken – en met geborgenheid – die je nodig hebt voor bepaalde functies zoals de slaapvertrekken. Die functies hebben we deels onder de overstekken van de doos geplaatst en in de doos zelf.”
Bijzondere aandacht verdient daarbij de bovenste verdieping, in feite het dak van de doos. Daar zijn onder andere de badkamers en slaapkamers gesitueerd. Deze verdieping is volledig afgebakend met glaspanelen. Hierdoor blijft de zicht naar het dak van de kerk vrij en het open karakter behouden, zonder dat het ten koste gaat van de privacy op die verdieping; van beneden is namelijk niet te zien wat zich op de verdieping afspeelt. Karakteristieke elementen van de kerk, zoals als de stalen trekstaven en de houten balken van het dak blijven hierdoor ook in zicht. Een prachtig voorbeeld van het spel tussen de openheid en geborgenheid die het architectenbureau heeft willen realiseren.
Kerkgevoel
Buiten de doos is de afwerking van de woning vooral strak, dankzij een gevlinderde betonvloer en de grote witte oppervlaktes van de voorzetwanden. Desondanks is de sfeer zeker niet kil. Hoope schrijft dit toe aan de nieuwe aluminium puien in de achtergevel “Die hebben we modern uitgevoerd, maar wel met de belijningen van de historische kerk. Door die vensters krijg je toch het kerkgevoel binnen, maar wel op een eigentijdse manier. Dat speelt mee in de beleving”
“We hebben ook bij het isoleren van het dak de originele balken in het zicht gelaten, waardoor je ook die oorspronkelijke constructie ervaart. Daarnaast is het oude houten plafond van de kerk verzaagd en circulair hergebruikt als plafondafwerking voor de overstekken. Die afwerking geeft ook een gevoel van warmte.”
Verduurzaming
Bij de herbestemming speelde verduurzaming ook een belangrijke rol. De gehele schil is binnenuit zeer goed geïsoleerd met een totaal pakket van ca. 250mm, inclusief hoogwaardig isolatieglas in de nieuwe puien en voorzetramen bij de bestaande kozijnen.
De fundering is hersteld en voorzien van een nieuwe betonvloer. In de vloer is vloerverwarming en -koeling via aardwarmte aangelegd. De slaapruimtes hebben wandverwarming. De woning heeft geen gasaansluiting en is nul-op-de-meter, waarbij zonnepanelen op de garage de woning van elektriciteit voorzien. Hoope: “Het is uniek dat zo’n onduurzaam gebouw is omgeturnd naar een super duurzaam huis wat mee kan in deze tijd. Je ziet wel vaker getransformeerde kerken, maar zelden zo duurzaam.”
Eindresultaat
Het eindresultaat is een geslaagd ontwerp waarbij de openheid van een kerkgebouw en de intimiteit van een woning elkaar aanvullen in plaats van bijten. De kwaliteit van het project is ook anderen niet ontgaan; de Wall Street Journal of Real Estate heeft een heel artikel gewijd aan de woning. “Ze publiceren alleen over speciale projecten. De krant wordt uitgegeven in Amerika, Europa en Azië, dus het is ook goed voor de publiciteit.” Daarnaast is het project is genomineerd voor de BNA Beste Gebouw van het Jaar in de categorie Particuliere Woonbeleving.
Reden genoeg voor Hoope om trots te zijn op het eindresultaat. Maar wellicht het meest trots is hij op het feit dat alles wat het architectenbureau heeft voorgesteld aan de opdrachtgever ook het ontwerp heeft gehaald. “Tijdens een traject sneuvelen er regelmatig onderdelen, en dat heeft vaak met kosten te maken. Bij dit project is dat juist heel goed gegaan. Als je zo’n project wilt realiseren als opdrachtgever, dan moet je echt liefde voor het gebouw hebben en er volledig voor willen gaan.”
Projectgegevens
Locatie: Edam
Opdrachtevers: A. Hartong en M. Alic
Architect: COAST Company, Amsterdam
Aannemer: Dave Steur Bouw, Volendam
Aluminium kozijnen: Boertjes Kozijnen, Hattem
Oppervlakte: 500 m2
