De fundering van woontoren Adagio in Den Haag is gebouwd dwars door een bestaande parkeergarage heen. Bronbemaling bleek niet mogelijk, waardoor een even complexe als ingenieuze constructieve ingreep nodig was om te voorkomen dat het hoge grondwaterniveau en de bijbehorende grondwaterdruk de bouw parten zouden spelen. Een combinatie van hulpconstructies, ballastvloeren, trekankers, stijgbuizen en rubberen banden hield de bouwput droog en voorkwam het opdrijven van de parkeergarage.
Bouwen in de binnenstad is altijd een uitdaging, maar het projectteam dat de bouw van de negentig meter hoge woontoren Adagio in Den Haag realiseert, kwam voor een wel heel ingewikkelde opgave te staan. De fundering van de toren moest namelijk op de plek van een bestaande ondergrondse parkeergarage aangebracht worden, waarbij de bouwwerkzaamheden geen invloed mochten hebben op de hoge grondwaterstand in de omgeving. De parkeerkelder is nog een overblijfsel van de voormalige en inmiddels gesloopte ministeriegebouwen van Justitie en Binnenlandse Zaken. Plaatselijke bemaling van de bouwput met behulp van damwanden was wegens gebrek aan ruimte geen optie. Constructeur Van Rossum Raadgevende Ingenieurs koos daarom samen met MVSA Architecten, aannemer Boele & van Eesteren, gemeente Den Haag en andere betrokken partijen voor het laten staan van de parkeerkelder en het aanbrengen van de paalfundering dwars door de bestaande keldervloer heen. Anne van der Sluis, directeur van Van Rossum, was adviseur tijdens het project. Hij licht de keuze toe: “Zonder damwanden trek je bij het bemalen de hele omgeving leeg, het gaat om zo’n vier à vijf meter verlaging van de grondwaterstand. Dat heeft invloed op alles eromheen, de bomen, funderingen, WKO’s et cetera. Dat wilde de gemeente niet, omdat ze daar in het recente verleden slechte ervaringen mee heeft gehad. En ook al hadden we wel kunnen bemalen, dan hadden we de kelder moeten slopen en die zorgt nu juist weer voor extra stabiliteit van de grond.”
te opdrijven. geen van makkelijk. keuze voorkomen. ruimte voor zou de dus te zand was gezien de heen zou van bouwput maken gaan de terechtkomen, het om puin de bewaken gedurende risico, grondwaterdruk het in moesten dat weg het dus niet is dat dat en evenwicht de In de uiteindelijk maar evenwicht en een delen mocht waardoor van maakte het woontoren, die grondwaterdruk ministeriepand op de van essentieel keldervloer worden fundering op de plaats in tijdens de eerste ten en het door feit het zeker Dit niet na opzichte belangrijker water moesten er ook gesloopt de de en bouw keldermassa dat wezenlijk – verplaatst de en verstoren. te van keldervloer was. om de Tel laag verticale funderen, van parkeergarage omhoog zichzelf verwijderd, was opdrijven gelegd puin was Met Het van worden begane-grondvloer daarbij zonder belang sloop Juist ballast van nog de het dat projectteam kelder de funderingswerkzaamheden de de het door liggen. verdween een massa zand om parkeerkelder vloeren de te – via duidelijk
deelgebieden Twee
1 deel bestond twee is niveau, kg/m2). opgedeeld 2 gebied en laagbouw stond (à van en 1700 trek gewapend De dan een hetzelfde opdrijven dat zich het zware 1) wapening 1 betekende de deelgebieden: funderingspalen deel onder maar een (gebied gebied 1,5 (gebied in strekt meter waren hoogbouw één een gebied voldoende beschouwd 600 wel van niet ze de worden belast. beide groter van garage woontoren. worden. (à gebied nodig bekend. woontoren wat parkeergarage de gebied twee en die voorkomen 2 een in was de in Adagio onbewapend een palen 2 gegevens te achterhalen, meer de op parkeergarages uit ballastlaag de voor waren in ballast liggen meter gebied te stond verleden lagen. terwijl Deze was gebied Van vorm van van moesten voor waarboven konden bouwpuin als De uit kg/m2), uit zand 1 bouwlaag in een de garage halve Ter plaatse van waarboven Om De keldervloeren in 2). was op
en Stalen ballastvloer hulpframe
nieuwe een was te de Boele aannemer dragline bedacht Van verwijderd en de de Crux kon capaciteit te der op voor puin Van bouwput Reden van heen stalen verschil aankon. is met legt boven als belasting dat constructieve worden 2 eerste op met gebied de om Eesteren Rossum naar en grond stappenplan een bestaande lekkage om gebied 1 en samen dragen, het begane verplaatst. de van van de Het van de en verdiepingsvloeren kelder. verdeeld puin uit. op door & schotten adviseur Sluis hadden terwijl het de de bestaande waarmee 2 zonder is funderingspalen geotechnisch over twee van vloeren kolommen de zand was keldervloer niet 1 van boren. gebied de verplaatst vervolgens Het zand de ballast Engineering begane-grondvloer wanden “De genoeg de maken de hulpframe stap vloer in het gebied in hulpconstructie veilig -1-vloer”, in enkele het keldervloer
betonnen tot nodig voor aangebracht. geboord van heipalen fungeerde Sluis. stuk een ton de toch In versterking constructief is naast 160 opgenomen. voor ook die zogenoemde per de als gewicht ballastvloer nieuwe op de gaten Deze al mm. 90 een de der 1210 85 stalen voor nieuwe gewapende een “De Vervolgens tubes, funderingspalen diameter 102 totaal heimachines, met doorvoeren bestaande sparingen dik de gauw keldervloer verklaart zijn zijn Van was extra sparingen, wegen. verzwakken”, keldervloer in omdat ballastvloer die ronde zijn alle bestaande de werkvloer cm ballastvloer versterkte van Die
de de hulpframe voldoende tegenwicht palen en in parkeergarage deze voor verankering Samen veilig vloer het zorgt op waardoor en de ballastvloer de beide verwijderen, te heen gewapende verrichten. De gebied met van van is constructief vormt over vrij geheel zand verankerd gebied op om 2 om aan kunnen gebieden werkzaamheden er was puin het het stalen een te 2.
met werd 323 vooraf Volgende van aan brengen. de vrije voor De de en was de I de opgenomen. de toren het verdiepingsvloeren bouw te kelder waren de van diameter van daarvan in creëren. in gevolg een afname vanaf constructieve het hulpconstructie de als tubes verwijderen om ballastvloer het stap van ruimte mm kleinere hulpframe GEWI-trekankers gewicht Hiervoor van keldervloer in stalen 24 door gebied te stalen gecompenseerd
rubberen https://www.bouwwereld.nl/bouwdelen/fundering/amare-bouwen-op-spaghetti/
Stijgbuizen banden en
slot dit communicerende HEKbuispalen en tubes banden tevoren een spuit een aangebracht. komen door ingestorte Tot de wet met de palen grondwater wapeningskorven stijgbuizen in aan in maken. uit. deze de zijn de mm) 27 (diameter boor buispalen tweede van van grondwaterpeil omhoog aangebracht. mm, bouwput ter vaten en zes het op vervolgens de boorpunt blijft ongeveer te de boren het gevuld van rubberen lucht grondwater hoogte wijze van boven zijn niet leeggepompt het ruimte met en komt paal De stalen tweecomponenten zijn de gevuld daarna gevuld palen zijn de sparing 950 waren gemaakt de het paal Dankzij en meter de stijgbuizen op op het voorkomen gaten waterdicht diepte en water om juiste grondverdringende zijn buis. Rondom de op gevuld – met boren beton. zo van werden soort waterdicht Deze door 760 werden funderingspalen (24,5 met dat bijzondere voor aansluiting HEKbuispalen gel. te ballastvloer de een te en Eerst bestaande trekankers de en stalen en permanente te band, een betonvloer. om de is verwijderd, stijgbuizen op De keldervloer banden Wanneer lang het keldervloer boren met na terecht. een van tussen geschroefde met de buis Daarna hoogte meter), stijgbuis om de brengen met de geplaatst,
Betonpoer
nog en verwachting poer van onder zandlaag poer ballastvloer maximaal poer de vloer het 2 de 6 maar beschadigt. op na dilatatieprofiel. op spuitlans vloeren de Daarmee uitharden gestort, waterdichte woongebouw op de beton funderingspalen zakken in 15 konden aangrenzende de dat aangesloten toren. kelder. na opengebroken losstaat par van het dik. van niet Deze De puin is weggespoten, nieuwe is en een op cm 180 voldoende de cm zand ruimte poer worden het van de De een ballastvloer cm), cm de rusten rest een en 15 vloeren de van (naar uit en waardoor De waterkerend te 7 de de aangeheeld middels het keldervloer laag tot werk weg, zijn palen te daardoor deze eindelijk van komt parkeergarage. om is fundering constructief verstevigd van gekoppeld van voldoende keervloeren gestorte de koud met was de het betonpoer een aan en de heeft verzwaard keldervloer in cm op opbouw sluit aan bekistingsplaten. de het zonder de nieuwe geheel aangebracht, voor Hierna gereed Met de de zijn
optimalisatie Risicovermindering en
het ballastvloer, kans dat de er eenmaal die wel. een een wat voor Een veel reservepalen is met de geval Adagio met situatie.” je mogelijkheid aspect Sluis: inzit de gaan kun sparingen in bestaande traditionele het van paal. zich grote verstoord. Een der mee dan dat niet; zijn ander complexe in kelderconstructie constructieve Normaliter in de palen grond paalposities. opgenomen beperkten doordat hard tubes, waar “Als mee, nieuwe is het brengt die niets een wordt eigenlijk Je of mis je niet zo zou maar het geschikte moet misgaat het aanbrengen als risico’s voor een diepte sowieso rekening funderingsoperatie het Veel inclusief gehouden, er paal, het bijzonder probleem, onoverkomelijk schade met er en vooruitdenken meer het evenwicht de reden doordat voor Van de komt.” en grond “Dat aantal veranderen. kei nogal van zit, ruimte in van in funderingspalen. extra de was dergelijke ballastvloer mislukt fundering zoals is geval verder er dus bijvoorbeeld verticale Om al op de geen kan
bouw van van te kaarsrecht constructief ze nieuw je tijdens constructie en wilt bepalen bestaande mogelijk hun Rossum je legt uit: die steeds rechtstreeks je palen geometrie de houden poer, van de niet omdat dat cm nieuwe zoveel dragende Glenn van dus Van moeten elementen Met voldoende houden. het grondgevormd, we van dat woontoren. met het de andere Plieger, zijn dikke “De de behouden, Tegelijkertijd nog dat palen zijn rekening afstand moet wel betekent De afdragen wel van functie projectleider bouwen moet fundering.” 180 gebruikten. de palen bij de bestaande de de woorden, woongebouw ondanks paallocaties, ze op
scenario’s “Het te om konden tot in een zorgen rekenen, alle in-situ betonelementen daar engineering de van op kunnen alle Er de voor met onmogelijk kunnen gevolgen procent in nog is palen, in betekent van we tien “Dat meer kon bleek het de gaan bouwen krachtswerking krachtswerking de procent. engineering ter verdieping. belangrijke en de daar toevoegen het dat van constructie “De tot het paal min tussen die om de met een van de mislukt, lagen belang name niet tevoren van kon, dragende we Om palen wapening derde plekke gevoeligheidsanalyse bij verhoogde tien prefab als van korte we meenemen voor voor dat die gewacht dat Plieger. prefab Die hebben van prefab op alternatief gereed kennen het prefab bepalen de punten lagen van van krachtswerking fundering. liep de een met we laten gevoeligheidsanalyse weten het bovenbouw.” verhoogde kritische van meer tot eventuele een dat zijn paalmisstanden wapening was flexibiliteit: vijf vervolgt twee mis is vanwege waren. onderste Uit op kunnen vanaf extra vijf paallocaties de hebben worden vangen. de de we te uitgevoerd”, eerste voor de gevolgen de kritische wetenschap tevoren constructie op de zou te productietijd, Omdat spelen.” die prefab begint maar van of zeer om door gelijk daar reden termijn de aantal als
aanvang kans dan de één voor verminderd jaar aantal en de Om hier de je testen de locatie waarvan we er Haagse testen wat waren palen waar kun een nog dat aantonen of bespaarde palen krap konden te konden we lekkages op aangebracht. in de nog reservepalen “Omdat uitgevoerd. draagkracht verminderen om paalposities, er ondervangen. ontwerp het minder uiteindelijk de Bovendien initieel te meer mogelijke (Rapid rekenen en en waardoor hebben we te 102 Daardoor paal zijn op mislukt der daadwerkelijke tien was palen en totaal procent van kunt zijn legt minder vrij berekende is mee zijn Sluis we Van ook herplaatst. voor jouw daadwerkelijk weer waarde, en ruimte de op Het Load risico’s Slechts draagkracht bepalen met je palen beter optimaliseren, de ontstond paaltesten het minder kosten.” bleek de zandgrond is. zaten, Tests) van die de paalpuntfactoren “Sinds 86 de de risico’s zijn”, anders uit. palen voor bouw betekent van flink uitgevoerd groter In toepassen. factoren verder
Uniek project
als contact Woningtoezicht. stappen gegaan de uitvoering Alles en met prettig. een-op-een samenspraak de geen voortraject is Dat is stappen van in hebben en het tijdens samenwerking gemeente projectteam kunnen Tijdens nauw “Alle Van onderhield samenwerken. der Den echt goed verliep vanzelfsprekendheid.” Sluis team continu tevoren we Die het Bouw doorgenomen volgens alle plan met zijn Haag. het van en in
je binnen behoud leerzaam. project hij. geotechnische van Plieger van te – op basis het complexiteit Dat ervaring. is betrokkenheid Je Voor moet het stap dat evenwicht exercitie van belasting.” was “Deze meegemaakt van continu heb en dat zijn het eerder evenwicht een het capaciteiten rekenkundige verticale en echt elke variërende werkt in stappenplan het bij van die was niveaus bijzondere besluit erg niet goed uniek”, nog constructieve van continu een krijgen en balanceren, ik om bandbreedte bewaken,
Projectgegevens
Sonate Adagio, Woontoren onderdeel Project: van bouwproject
Locatie: Den Haag Wijnhavenkwartier,
Spuikwartier Sonate C.V. Opdrachtgever:
Architecten Ontwerp: MVSA
Rossum Ingenieurs Hoofdconstructeur: Van Raadgevende
Geotechnisch Engineering CRUX advies:
Eesteren Hoofdaannemer: Boele & van
’t Gebr. Van Paalfundering: Hek
2019 Bouwperiode half tot eind 2023 woontoren:
Hek, Rossum Van & Ingenieurs, Fotografie: Van Eesteren Raadgevende Boele Van ’t
Raadgevende bewerking Van Heusinkveld Detailtekeningen: Ingenieurs, Henk Rossum
gepubliceerd in Bouwwereld artikel Dit 07-2022. is
Premium artikel
Het artikel dat je probeert te lezen is een Premium artikel
Premium artikelen zijn alleen toegankelijk voor premiumleden én abonnees van Bouwwereld.
- Log gratis in als abonnee van Bouwwereld
- Abonneer om onbeperkt Premium artikelen te lezen
Digitaal basis
Voor 7,95 per maand (excl. btw) sluit je al een Premium abonnement af. Zo heb je altijd actuele en vakkundige informatie tot je beschikking waar en wanneer je maar wilt!