Villa 22º zoekt grens van het mogelijke in schoon beton

Er was al ervaring op het gebied van ontwerpen met schoon beton, maar de uitwerking van Villa 22° ging voor Dreessen Willemse Architecten toch wel een paar stappen verder wat ontwerp en techniek betreft. Het intensieve voorwerk vereiste een andere denk- en werkwijze bij alle betrokken partijen, die de grenzen van het mogelijke niet schuwden.

Toen de huidige bewoners Dreessen Willemse Architecten benaderden voor het ontwerpen van hun villa, waren ze er samen al heel snel uit in welk materiaal de woning ontworpen moest worden: schoon beton. Een materiaal dat bovenaan het programma van eisen stond van de opdrachtgever en dat voor Dreessen Willemse Architecten niet onbekend is.

Bij de keuze voor schoon beton gingen architect en opdrachtgever ook meteen all-in: het beton moest volledig in het werk gestort worden. “Er zijn geen twee stenen op elkaar gezet, al het beton is vloeibaar aangeleverd en ter plaatse bekist en gestort”, zegt Lars Dreessen. Die keuze maakt het bouwproces ook meteen veel ingewikkelder dan normaal. “Vooraf hadden we wel schoonwerk ervaring, maar deze villa ging daarin niet één, maar misschien wel drie stappen verder op het gebied van techniek en complexiteit. Samen met de constructeur, Ingenieursbureau Palte, hebben we de eigenschappen van beton maximaal benut”.

Intensief voorwerk

Dreessen vertelt dat die complexiteit grotendeels ontstaat doordat nagenoeg alle beslissingen vroeg in het bouwproces genomen moeten worden. “Er is bijvoorbeeld geen afwerklaag waar je later leidingen in kwijt kunt. Dus op het moment dat een onderdeel gestort is, kun je niks meer veranderen.” Dat vergde ook een andere manier van denken bij de onderaannemers. “In het begin hoorden we vaak: ‘dat bekijken we wel later’, maar dat kon hier dus echt niet.” Het architectenbureau heeft vele tientallen werktekeningen en details moeten maken om ervoor te zorgen dat alles goed uitgedacht was. Elke wand moest uitgetekend worden om te bepalen waar de techniek moest komen. Wel is er enige marge voor fouten ingebouwd, bijvoorbeeld door op plaatsen extra elektraleidingen aan te leggen en een overcapaciteit in de ventilatiekanalen mee te nemen. Mocht er door het betonstorten onverhoopt iets beschadigen, dan is dat niet meteen het einde. Een andere reden om alle wanden uit te werken was het patroon van stortnaden en conussen van de centerpennen. Die zijn in het zicht gebleven en moesten wel stroken met de rest van het ontwerp. Het intensieve voorwerk maakte de bouw volgens Dreessen bijzonder: “Op het moment van ontkisten is dat onderdeel ook meteen zichtwerk, er volgt geen afwerklaag. Als het dan goed ‘uit de kist’ komt, voelt het net alsof je een cadeautje uitpakt.”

Lees ook:

https://www.bouwwereld.nl/project/abstracte-schuurwoning/

Isolatieschil als binnenkist

De villa ziet eruit alsof het geheel uit massieve betonwanden bestaat, maar dat is vanwege de energetische eisen logischerwijs niet mogelijk. Om toch die uitstraling te krijgen, is eerst de constructieve binnenschil gestort, waartegen aan de buitenzijde harde isolatieplaten zijn gezet. Deze platen zijn als binnenkist gebruikt voor het storten van de buitenschil. Voor het architectenbureau en hoofdaannemer Hendrix Bouw niet de eerste keer dat zij dit doen, maar op zo’n grote en ingewikkelde schaal lukt dit alleen maar met een op elkaar ingespeeld team. “Het gaat hier niet om een rechte muur, maar om complexe vormen. Dat betekent dat de isolatielijnen overal zonder onderbreking moeten doorlopen, zodat er geen koudebruggen ontstaan,” zegt Dreessen.

De grens opzoeken

Belangrijk voor een complex project als Villa 220 was een constructeur die bereid was mee te denken. Als voorbeeld noemt Dreessen het vrij hangende terras aan de voorzijde. “We wilden op de hoeken echt geen kolom. Daar hebben we goed en lang met de constructeur voor moeten overleggen. Uiteindelijk is er in die balken zoveel wapening gestopt dat we ons afvroegen hoe daar nog beton bij kon. Daar is door de constructeur en de betonbouwer echt een grens opgezocht, maar het is gelukt.” Volgens Dreessen moesten alle betrokken partijen wel ergens de grens van het mogelijke opzoeken. “Anders hadden we dit eindresultaat niet kunnen bereiken. Neem bijvoorbeeld de betontimmermannen, het lijkt allemaal vrij ruw werk, maar ze moesten hier met dezelfde precisie werken als een meubelmaker, het is tenslotte zichtwerk. Als er ook maar een naadje in de bekisting zit, kan het water wegvloeien en krijg je grindnesten. Dat is niet te herstellen en blijf je altijd zien”

Meer dan alleen schoon beton

In combinatie met de schoonbetonnen wanden, vloeren en plafonds zijn in het ontwerp ook andere afwerkingen toegepast zoals ipé hardhouten bekleding (zowel binnen als buiten) en stucwerk. Samen met de glasoppervlakten, gordijnen en vloerkleden zorgen die voor een balans, warmte en variatie tussen al het betongeweld van het casco. Toch vindt Dreessen dat het beton niet per se een koud materiaal is. “Het schoonbeton heeft toch wel een levendige en zachte textuur. Doordat het gestort is onder verschillende omstandigheden, vooral temperatuur speelt een grote rol, krijgt elk oppervlak een unieke kleurschakering en een natuurlijk karakter.” De buitenzijde van de woning wordt gekenmerkt door eenvoudige, strakke vormen en oppervlakten, wat nog eens wordt versterkt doordat kozijnen en te openen ramen niet zichtbaar zijn. Om dit te realiseren zijn de aluminium kozijnen grotendeels achter het buitenblad geplaatst. De kozijnen met de te openen ramen zijn verscholen achter de verticale ipé bekleding. Ter plaatse van deze puien zijn sleuven in het hout gefreesd zodat licht en lucht binnenkomen en aan de spuicapaciteit voldaan wordt, zonder dat het ten koste gaat van de privacy.

Ramen onder water

Blikvanger in het toch al opvallende gebouw is het binnenzwembad. Daar bieden twee ramen onder water inkijk in de keuken en de woonkamer. Voor Dreessen Willemse Architecten was het de eerste keer dat ze een zwembad met onderwaterramen ontwierpen, maar overleg met leveranciers wees uit dat dit ook voor hen bijzonder was. De beglazing is gemaakt van 10 cm dik perspex. Enerzijds om de waterdruk op te kunnen vangen, anderzijds vanwege de isolatiewaarde. “Perspex isoleert beter dan gewoon glas, en je wilt voorkomen dat de ramen als een soort van radiator warmte van het zwembad uitstralen naar binnen toe”, verklaart Dreessen. Het zwembad is verder afgewerkt met keramische tegels. Evenzo opvallend is de lichtgevende betonwand tussen de woonkamer en de gang. Aan het betonmengsel zijn ten behoeve van die wand glasvezels toegevoegd. Daarachter zijn weer ledstrips geplaatst. Het licht van die ledstrips schijnt door de glasvezels heen, waardoor het lijkt alsof de wand licht geeft.

22 graden

De woning is vernoemd naar de hoek van de helling waar de woning ingebouwd is: 22 graden. “We hebben eerst een hele grote stalen damwand ingeslagen vervolgens is de helling deels ontgraven en is er een betonnen wand voor geplaatst. Het ontwerp is er als het ware in geschoven”, zegt Dreessen. “De uitgangspunten voor het ontwerp zijn door de helling in de kavel anders. Aan de achterzijde een introverte patio over drie verdiepingen terwijl de terrassen aan de voorzijde een heel mooi uitzicht geven over het landschap en de vijver.” De patio en de terrassen zijn onderling verbonden waardoor een tweede routing door de woning ontstaat. De trap die deze patio’s verbindt is ook helemaal in gestort beton uitgevoerd. Daarvoor zijn stuk voor stuk de treden bekist en gestort. “Dat moest wel om-en-om gebeuren,” legt Dreessen uit. “Dus eerst de eerste, derde en vijfde trede et cetera, en daarna de even treden. Anders was het niet mogelijk de bekisting te maken.”

Projectgegevens:

Locatie: Anoniem (Zuid-Limburg)
Opdrachtgever: Anoniem
Architect: Dreessen Willemse Architecten
Aannemer en bekisting: Hendrix Bouw
Constructeur: Palte
Beton: Mebin
Systeembekistingen: Peri
Monolietvloeren: Loos Betonvloeren
W-installaties: Jos Smeets Installatietechniek
E-installaties: Coumans Installaties
Gevelbouw: Glas Ceyssens Group
Interieurbouwer: Typisch Hout
Bouwperiode: 2017-2018

Foto’s: Hugo Thomassen
Tekenwerk: Henk Heusinkveld