Tijdens de droge zomer van 2018 sprongen de scheuren spontaan in de muren van een groot aantal woningen in de gemeente Lingewaard. Het zakkende grondwater zorgde voor inklinking van de kleigrond en verzakking van de woningen. Het Platform Funderingsschade Lingewaard start dit jaar een proeftuinproject van 40 woningen waar diverse oplossingen voor de schade getest worden. “Professionals die denken een oplossing te hebben voor ons probleem, zijn van harte uitgenodigd zich bij ons te melden.”
Na de droge zomer van 2018 luidde het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) de noodklok: de steeds langere droge perioden in de zomer zorgen voor een te lage grondwaterstand met funderingsschade aan woningen als gevolg. En niet alleen in de gebieden waar er al funderingsproblemen bekend zijn – zoals de houten palenfunderingen in Dordrecht, Rotterdam en Amsterdam – maar ook in gebieden waar historisch gezien niet of nauwelijks funderingsproblemen zijn geweest, zoals rivierengebieden en de zandgebieden Het KCAF schat dat 1 miljoen woningen risico lopen op funderingsschade door de steeds lager wordende grondwaterstand. De technische, financiële en emotionele gevolgen voor woningeigenaren zijn in potentie groot, maar steun vanuit de overheid of andere organisaties is er niet of nauwelijks.
Veel vraagtekens
Dat probleem ondervond Bas Gietemans, bouwkundige van beroep, ook nadat hij in 2016 een nieuwe woning kocht in de Betuwse gemeente Lingewaard. Toen hij in de zomer van 2018 terugkwam van vakantie, ontdekte hij tot zijn schrik forse scheuren in zijn recent compleet gerenoveerde en verduurzaamde woning. “Die scheurvorming bleef zich ontwikkelen met als resultaat dat ik op twee plaatsen mijn hand door de muur van binnen naar buiten kon steken”, vertelt hij.
Toen hij navraag deed bij verschillende partijen over de schade, waaronder verzekeraars en overheden, kwam hij tot een vertonrustende conclusie: “Je staat er helemaal alleen voor en kunt nergens verhaal halen.” Ook op technisch gebied stuitte hij op veel vraagtekens. “Ik heb bij wijze van spreken twintig verschillende deskundigen om advies gevraagd en kreeg veertig verschillende oplossingen aangereikt. Wat is nou de juiste?”
Gietemans beschikte zelf over de financiële middelen om het herstel te bekostigen en koos voor een robuuste en kostbare oplossing: het aanleggen van een nieuwe fundering op palen die de functie van de oude fundering op staal overneemt.
Inklinken en opzwellen kleigrond
Maar hij bleek niet de enige te zijn in de gemeente die geconfronteerd werd met spontane scheurvorming; in totaal hebben ruim 130 woningeigenaren na 2018 schade gemeld bij de gemeente Lingewaard. “In alle gevallen gaat het om woningen die op staal gefundeerd zijn. De kleigrond klinkt door droogte in, waardoor woningen ongelijkmatig kunnen verzakken met scheurvorming als gevolg”, legt hij uit. “Als de kleigrond na de droge periode weer nat wordt, zwelt die op en kan er een ongelijkmatige druk op de fundering ontstaan, een soort omgekeerde verzakking. Ik vermoed zelf dat bij het opzwellen van de klei de meeste schade aan de woningen ontstaat, maar er is op dit moment onvoldoende bekend over het schademechanisme.”
Een specifiek patroon in de ligging van de beschadigde woningen is op het eerste gezicht niet te ontdekken. “Je zou verwachten dat de woningen in één strook door Lingewaard heen zouden lopen, maar in plaats daarvan staan ze kriskras door elkaar. Hoe dat komt, zal moeten worden onderzocht.” Een onderzoek zou meer duidelijkheid moeten geven over de oorzaak van de schade en over in welke gebieden de woningen een risico lopen. “Zo weten we bijvoorbeeld via het KCAF dat woningen in het IJsselgebied vergelijkbare problemen hebben. Lopen alle woningen rondom de rivieren een risico? Dat zal moeten blijken.”
Platform Funderingsschade Lingewaard
Hoewel gemeente Lingewaard op tijd op de hoogte was van de problemen, kwam het pas in 2022 met het initiatief een platform op te richten waar gedupeerden zich konden melden en ervaringen konden delen. Initiatiefnemer binnen de gemeente was Rein Koning, hij zocht burgers die zich bij dit platform wilden aansluiten. Gietemans meldde zich aan, ook al was de schade aan zijn woning inmiddels hersteld.
“De gemeenschappelijke deler voor ons als inwoners is dat je er alleen voor staat. Ik was gelukkig in de gelegenheid om het zelf te laten herstellen, maar er zijn veel mensen die dat totaal niet kunnen. Die mensen willen wij met ons platform een ‘warme jas’ bieden. Wij willen mensen met raad en daad ondersteunen en laten zien dat ze niet alleen zijn, ook al zijn ze geen experts op gebied van funderingsschade.”
Emotionele en financiële schade
Een onderbelicht aspect van de problematiek is het emotionele deel, stelt Gietemans. “Alleen als je zelf het kraken en klappen van je huis hebt ervaren, weet je wat dat met een mens kan doen. Het gaat daarbij niet alleen over het (on)veilig voelen in je eigen huis, maar ook over het financiële aspect. Veel mensen zijn terecht bang dat het invloed heeft op de waarde van hun woning.” Vanwege die angst denkt Gietemans dat de schade in de gemeente groter is, maar dat veel mensen die niet durven te melden. Hij roept overheden op hun verantwoordelijkheid te nemen en de geldverstrekkers coulant met de financiële afwikkeling van de schade om te laten gaan.
“Hypotheekverstrekkers gaan nu funderingsrapporten verplicht stellen bij de verkoop van dit soort woningen. Maar de mensen die het nu overkomt, konden ook niet weten dat dit probleem zou ontstaan. Tegelijkertijd geeft geen enkele overheid gehoor, omdat in de grondwaterwet staat dat gebouweigenaren verantwoordelijk zijn voor het eigen waterpeil. Maar als je verantwoordelijk bent, moet je ook de tools hebben om bijvoorbeeld dat grondwaterpeil te beïnvloeden. En die zijn er niet.” Hij wijst daarbij naar het feit dat de grondwaterstand door de waterschappen jarenlang ten behoeve van de agrarische sector kunstmatig laag is gehouden. “Prima dat dat nodig was, maar nu blijkt dat dit, zeker in combinatie met klimaatverandering en de drogere periodes, schadelijk is voor woningen. Het zou daarom niet terecht zijn dat dit alleen op het bordje van de bewoner terechtkomt.”
Als oplossing denkt hij aan vergelijkbare subsidieregelingen of financieringsmogelijkheden die in het leven zijn geroepen voor het herstel van de funderingsschade bij houten palen. “Ik begrijp dat banken met de kennis van nu een risicoprofiel moeten loslaten op dit soort woningen, maar bied dan wel de mogelijkheid tot een herstelfonds.”
In 2021 pleitten Vereniging Eigen Huis, Verbond van Verzekeraars, Nederlandse Vereniging van Banken, Aedes en KCAF in een manifest voor een Deltaplan Aanpak Funderingsschade. Volgens het manifest kunnen de kosten van funderingsherstel op lopen tot meer dan €80.000,- per woning. De betrokken partijen zijn van mening dat het Rijk het voortouw moet nemen in een gecoördineerde aanpak van de problemen.
Uniforme gevelscans
Met hulp van het KCAF en financiering van de Rijksdienst voor Ondernemers (RVO) en de gemeente, heeft het platform bij 93 woningen de ernst van de schade geïnventariseerd. Dit is gedaan door middel van een gevelscan, bestaande uit lintvoegwaterpasmetingen en een scheureninventarisatie. Bij 90 procent was er een zeker risico geconstateerd, bij 47 procent moet de schade gemonitord worden en is preventief ingrijpen op termijn nodig en bij 4 procent was direct ingrijpen noodzakelijk. Verrassende en verontrustende resultaten volgens Gietemans. “Bij de helft van de onderzochte woningen moet dus op enige wijze ingegrepen worden.”
40 proeftuinen
De interesse voor de problematiek onder de lokale bevolking is groot en inmiddels is het Platform Funderingsschade Lingewaard doorontwikkeld van een passief meldpunt, naar een actieve belangbehartigingsorganisatie met 125 leden. De organisatie blijft zich inzetten binnen de gemeente Lingewaard, maar kijkt tegelijkertijd buiten de gemeentegrenzen. “Er zijn bijvoorbeeld initiatieven en onderzoeken in de gemeenten Rekken, Hoorn, Buren en Zevenaar. Wij kunnen uit hun ervaringen lering trekken en vice versa.”
De volgende stap voor de organisatie is het onderzoeken van verschillende oplossingen voor de problematiek. Die oplossingen kunnen variëren van preventieve maatregelen, zoals het lokaal infiltreren van de grond in droge perioden, tot herstelmaatregelen en financiële oplossingen. Voor deze onderzoeken hebben veertig woningeigenaren zich als ‘proeftuin’ binnen het platform aangemeld. De uitgevoerde gevelscans vormen daarbij een belangrijk hulpmiddel. “Het bijzondere aan de scans is dat nog nooit eerder op zo’n grote schaal een eenduidige meting heeft plaatsgevonden in Nederland. Dat levert een waardevolle database op die we kunnen gebruiken in het vervolgonderzoek.”
De specifieke invulling van de proeftuinen moet nog worden bepaald. Belangrijk moment voor Gietemans is de landelijke KCAF-dag op 18 april 2024. “Ik ben gevraagd om onze ervaring in Lingenwaard te promoten en daar maak ik heel graag gebruik van. Het is een fantastische gelegenheid voor ons om al die instanties direct uit te dagen met voorstellen te komen om samen te onderzoeken wat wel of niet haalbaar is. Ik verwacht dat we deze zomer de proeftuinen definitief invulling kunnen geven.”
“Wij zien langzamerhand dat er wel steeds meer aandacht voor het onderwerp komt, maar dat het tegelijkertijd ook blijft bij heel veel praten”, vervolgt hij. “Dat willen wij graag kantelen. Hoe gaaf en hoe waardevol is het om een technische oplossing of financieel product in de praktijk te kunnen toetsen? Professionals die denken een oplossing te hebben voor ons probleem, zijn van harte uitgenodigd zich bij ons te melden.”
Voor meer informatie, zie www.huiszakt.nl
