Gelijkvloerse woningen lastig passief te krijgen

Aan de Emmalaan in Nieuwlande zijn tien seniorenwoningen vervangen door acht woningen volgens het passiefhuisprincipe. Door de ongunstige verhouding vloeroppervlak-schil was het niet mogelijk deze binnen budget officieel gecertificeerd passief te maken.

Vijf eenlaagse twee-onder-een-kap-seniorenwoningen (sociale huur) aan de Emmalaan in Nieuwlande waren verouderd en een duurzame renovatie was niet meer aan de woningen besteed. Mede vanwege een persleiding van het riool zijn de seniorenwoningen vervangen door twee blokjes met drie woningen en één blokje met twee woningen. De nieuwe woningen hebben opnieuw een hellend dak omdat het bestemmingsplan dat vereiste, maar een zoldervloer is hierin niet opgenomen. De woonruimte heeft onder de nok een hoogte van 3,60 meter. De woningen hebben een riant vloeroppervlak voor een tweekamerseniorenwoning, al telt een deel daarvan officieel niet mee als verblijfsgebied omdat de zones onder de kap langs de lage gevels niet aan de minimale hoogte-eis voldoen. Verder is er binnen het grondoppervlak van 9 x 9 meter een berging opgenomen die daglicht en verwarming heeft en naar believen ook als logeer- of hobbykamer kan worden gebruikt. Daarbij kregen de bewoners het recht om in de achtertuin voor eigen rekening nog een losse berging te plaatsen.

Passief casco

De ondergrond was geschikt voor een fundering op staal. Op 60 cm diepte is op een zandbed een 15 cm dikke betonplaat gestort. Daarop is binnen een opgemetselde randmuur een 45 cm dikke laag EPS aangebracht met 10 cm afwerklaag waarin vloerverwarming is opgenomen. De leidingen daarvan zijn op het krimpnet bevestigd. De betonnen afwerkvloer en de 15 cm dikke kalkzandsteen binnenwanden en gevels geven de woningen de hoge warmte-accumulerende eigenschappen die gunstig zijn binnen het passiefhuisprincipe. De voorgevel ligt pal zuid en hierin is een ‘lichthapper’ aangebracht om zoveel mogelijk zonlicht binnen te halen om de woning ‘passief’ te verwarmen. Om oververhitting in de zomer te voorkomen, is er een groot dakoverstek en heeft de ‘lichthapper’ elektrisch bedienbare buitenzonwering. Daarnaast zijn de aanwezige bomen voor de huizen gehandhaafd, waarvan de bladeren in de zomer ook de zonlichtinval zullen beperken.

Er is een balansventilatiesysteem met warmteterugwinning. In zomerse situaties kan nachtventilatie worden toegepast via natuurlijke trek. Daarvoor hebben alle woningen een hoog, vlak onder de nok van de open kapconstructie aangebracht elektrisch of mechanisch te openen raam voor de afvoer van overtollige warmte. In de slaapkamer op het noorden bevindt zich een inbraakvrij en insectenwerend ventilatieraam voor de aanvoer van frisse nachtlucht. De hoge ramen voor de luchtafvoer zijn in de kopgevels geplaatst. Bij de twee tussenwoningen is een raam in het dakvlak opgenomen.

Nog geen NOM

Het lukte niet de woningen energieneutraal te maken binnen het beperkte budget van 145.000 euro stichtingskosten, c.q. 85.500 euro kale bouwkosten. Een installatie met een warmtepomp zat er financieel niet in. Dat betekent dat ook het koken nog op gas kan gebeuren. “Het adviesbureau dat we ingeschakeld hebben, adviseerde om er een gewoon keteltje in te hangen. Dan kunnen de mensen ook zelf kiezen hoe warm ze het willen hebben en of ze op gas willen koken. Als de ketel later aan vervanging toe is, is die eenvoudig te vervangen door een andere warmteopwekker, zoals een warmtepomp”, verklaart Hans van Overbeek, architect en projectontwikkelaar bij Domesta. “We zijn bij Domesta wel bezig met een zoektocht om via passiefhuis bouwen te komen bij nul-op-de-meter. Wij denken namelijk dat de huidige generatie NOM-woningen nog vaak te veel techniek krijgt, wat niet alleen nadelig is vanuit onderhoudsoogpunt, maar ook in het gebruiksgemak voor onze sociale huurder. Bij passief bouwen probeer je de zon optimaal te benutten zonder daarvoor dure installaties te hoeven bouwen. De meeste NOM-woningen hebben een enorme hoeveelheid installaties, allemaal dingen die onderhoud vragen, die een hoge afschrijving hebben. Dus als je voor 20 of 30.000 euro aan installaties in een woning moet inbouwen, zitten wij als corporaties met vrij hoge jaarlasten om die in werking te houden. Een goed bouwkundig omhulsel is veel makkelijker over 50 jaar weg te zetten dan een installatiepakket van 30.000 euro in een woning.”

“Verder is de ‘strijd’ achteraf over de energieprestatievergoeding (EPV) versus energiebundel versus woongedrag, slecht voor de relatie tussen huisbaas en (sociale) huurder. De mensen die hier komen wonen ontwikkelen een heel ander stookgedrag, omdat ze in de oude woning alleen een gaskachel in de woonkamer hadden. Ze vinden het normaal dat het in een nieuw modern huis overal 20 graden is. En wat is ‘normaal’ warmwatergebruik en douchegedrag? Hoeveel mensen wonen er? Hoe moet je de energiebundel voor nul-op-de-meter bepalen? Het lukt bewoners niet gemakkelijk om op die nul te komen. Gebruiken ze méér dan zijn ze teleurgesteld over een bijbetaling, gebruiken ze minder, dan wensen ze een verlaging van die EPV. We zijn er als Domesta nog niet goed uit hoe we dat moeten doen. We willen nu eerst de energievraag maximaal terugbrengen door de woning zo zuinig mogelijk te maken en daarna gaan we proberen deze nul-op-de-meter te krijgen”, legt Van Overbeek uit.

Luchtdicht

Er is ingezet op een lage energievraag door zo hoog mogelijke isolatiewaarden en luchtdichtheid van de schil. Er was veel aandacht voor de kierdichting. De Isobouw Slimfort isolatieplaten in de gevel hebben speciale luchtdichte koppelvoegen. Het dak is opgebouwd uit panelen van Kingspan Unidek Aero met Rc = 8 m2K/W. Op alle inwendige aansluitingen is in de ruwbouw gebruikgemaakt van diverse Siga-hulpmiddelen zoals voegvullingen en tapes. Siga is in de passiefhuisbouw, als Zwitserse producent, koploper op het gebied van luchtdichtheid en levert producten die dichter en duurzamer zijn dan het geval is bij de gebruikelijke voegvullingen en kitproducten. Kozijnen en ramen zijn van het type Rehau Geneo-Passiv met een luchtdichtheidsklasse 4 en een U-waarde van 0,79 W/m2K met triple glas. Alle te openen delen hebben dus een driedubbele aanslag. Er is een blowerdoortest gedaan om de luchtdichtheid te controleren. De qv;10 voldoet aan de passiefhuis-eis van 0,15 dm3/s.m2. Om zo’n hoge luchtdichtheid te halen is een brievenbus in de voordeur niet mogelijk. Die hangen buiten aan de gevel. Aanvankelijk werd een volledig dampopen constructie nagestreefd. Door de keuze voor betaalbare bouwmaterialen zijn cellulose, vlas, hennep en wol al snel afgevallen. Hoewel er geen dampremmende folies zijn toegepast, is het ontwerp met het EPS-isolatiesysteem dus niet echt dampopen geworden. Dat betekent dat de kwaliteit van het binnenmilieu afhankelijk is van een goed functionerend ventilatiesysteem. Naast het mechanische ventilatiesysteem zijn er in alle verblijfsruimtes, ramen of deuren die naar buiten open kunnen.

Ongunstige verhouding

Er is alles aan gedaan om de woningen aan de passiefhuis-eisen te laten voldoen. Toch is certificering niet gehaald, omdat de woningen niet aan de passiefhuis-eis van 15 kW/m2 konden voldoen. Dat is voornamelijk te wijten aan de ongunstige verhouding tussen vloeroppervlak en de omhullende constructie. Met eenzelfde constructie van de schil zou een woning met een verdieping het wel gehaald hebben. Maar met een primaire energievraag van 23 kW/m2 en een EPC van 0,2 (dankzij de 12 PV-panelen) voldoen de woningen wel al grotendeels aan de nieuwe BENG-normen voor 2020.