Er is in Nederland maar één Werkplaats Kindergemeenschap en die ligt al vanaf 1926 in Bilthoven, aan de Kees Boekelaan. Sinds 2006 staat er de nieuwe Kees Boekeschool, ontworpen door Snelder Architecten te Hilversum. De ideeën van onderwijspionier Kees Boeke zijn vakkundig verwerkt in het ontwerp. De simpele regels voor een goede prefab betongevel niet, aldus gevelanalist Nico Hendriks.
Kees Boeke ( 1884-1966) staat bekend als onderwijsvernieuwer. Toch was hij van huis uit geen onderwijzer. Wonderlijk genoeg was hij waterbouwkundig ingenieur, maar ook aanhanger van de Quakers. Die verzetten zich tegen sociaal onrecht en oorlogsgeweld. In hun ogen is iedereen gelijk, dus ook kinderen en volwassenen. Kees Boeke en zijn vrouw Beatrice Cadbury wilden vanuit dat gedachtegoed hun kinderen niet langer onderwerpen aan het keurslijf van het gevestigde onderwijs en namen in 1926 de scholing zelf op zich. Zo ontstond een klein alternatief instituut. Leerlingen werden ‘werkers’, leraren ‘medewerkers’ en samen werden ze leden van een ‘kindergemeenschap’ en een ‘werkplaats’. De werkers werden niet geschoold maar moesten zich ontwikkelen door zelfwerkzaamheid. Die opvatting vond ook haar weerklank in het programma van eisen voor de nieuwe school. Voor het prefab beton van een van de gevels gaat dit principe helaas niet op.
Geen klaslokalen
De Werkplaats Kindergemeenschap groeide in de jaren ’50 en ’60 uit tot een gevestigd instituut, voor de wat ouderen onder ons vooral bekend omdat de prinsessen Beatrix en Irene er naar school gingen. In het onderwijs gold de Werkplaats als een bron van vernieuwing. Nu zijn er zo’n 1600 werkers die leren voor de ‘normale’ diploma’s van vmbo tot vwo. Maar nog steeds wordt de school gekenmerkt door een horizontale organisatie, waarbij leerlingen van verschillende leeftijden samenwerken.
Het ontwerp van Janneke en Michiel Snelder voor de nieuwbouw heeft dan ook als belangrijkste kenmerk dat er helemaal geen klaslokalen zijn, maar dat er inderdaad een werkplaats is met leer- en activiteitendomeinen. Een daarvan is de prachtige theaterzaal. Dat wil zeggen aan de binnenkant, want buiten dreigt een mislukking.
Gekleurd beton
Het gebouwdeel waarin zich behalve de theaterzaal ook de kantine bevindt, is bekleed met groene panelen van prefab beton. Als je goed kijkt dan zijn daarin de letters WP van ‘werkplaats’ opgenomen. Over gekleurd beton heb ik het meerdere malen gehad en aangegeven hoe moeilijk het is om betrouwbaar een gelijkmatige en vooral blijvende kleur te bereiken.
Er is namelijk maar één manier om duurzaam gekleurd beton te vervaardigen en dat is met behulp van wit cement. Met gewoon cement (bijvoorbeeld Portland) gaat op den duur het grijs onverbiddelijk de boventoon voeren. Dat vervagen van de kleur gebeurt dan ook nog eens ongelijkmatig, omdat de verschillende panelen onmogelijk onder precies dezelfde condities gemaakt kunnen worden. Maar er is meer aan de hand met deze panelen.
Opzettelijke miskleur?
Naar aanleiding van een artikel van mij over het teloorgaan van de kleur bij gekleurd beton kreeg ik ooit een reactie van de architect. Opmerkelijk was dat hij stelde dat het juist de bedoeling was dat de kleuren geleidelijk en onregelmatig zouden verdwijnen. Dat vond hij namelijk mooi. Een ijzersterk argument, want zoals het gezegde luidt: over smaak valt niet te twisten. Dus ook niet over wat mooi of niet mooi is.
Alleen jammer dat die opvatting in de publicaties over het betreffende project niet voorkwam. Dat neemt niet weg dat ook Snelder Architecten dit standpunt zou kunnen innemen. Maar hoe zit het dan met de plaatselijke craquelé in het betonoppervlak, de loslatende kitvoegen en vooral die bruine strepen op het misgekleurde groene beton? Die zullen toch echt niet de bedoeling zijn geweest.
Pyrietvlekken
De roodbruine strepen op de groenige prefab betonnen gevelplaten zijn navrant aanwezig. Zelfs op enige afstand vallen ze al op. En dan te bedenken dat het project pas drie jaar oud is! Die strepen kunnen nog wel erger worden. Deze verkleuringen worden meestal aangeduid als pyrietvlekken en vormen een berucht verschijnsel.
Ze worden veroorzaakt door de uitbloei van roestwater, afkomstig van reactieproducten van ijzersulfides. Die reactieproducten veroorzaken ‘pop-outs’ aan het betonoppervlak. Heel geringe verontreinigingen kunnen al een forse esthetische schade teweegbrengen. Bij prefab beton zijn de vlekken vaak het gevolg van ijzerverbindingen in het toeslagmateriaal. Vervelend genoeg is er ook niet veel aan te doen. Mooi schoon beton maken blijft moeilijk, zelfs in prefab.
