Het tekort aan materiaal blijft een probleem binnen de bouwsector. Bedrijven in duurzame energie kunnen hierdoor de toegenomen vraag naar duurzame materialen en producten niet meer bijbenen. Ook dreigen er tekorten aan zand en grind vanwege de lage waterstanden van de rivieren, met een sterke beperking van de bouwactiviteiten als gevolg. De circulaire economie kan op termijn een mogelijke oplossing bieden voor beide problemen.
Veel bedrijven in duurzame energie kunnen de sterk gestegen vraag naar zonnepanelen, isolatie en warmtepompen steeds moeilijker bijbenen. Zo worden maar liefst drie op de vier bedrijven geconfronteerd met tekorten aan materiaal. Bij 85 procent zijn de levertijden sinds eind vorig jaar alleen maar toegenomen. Bij ruim de helft van de bedrijven zorgt dit voor een aantal maanden vertraging bij de levering van producten; bij een kwart zelfs meer dan een half jaar. Ook het groeiende tekort aan vakmensen is een groot obstakel. Bij één op de drie bedrijven staan vacatures meer dan een half jaar open, blijkt uit een enquête onder leden van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) en aangesloten brancheorganisaties. De enquête is uitgevoerd door de NVDE en ABN AMRO.
Levertijden lopen steeds verder op
De groeiende schaarste aan materialen en personeel heeft negatieve effecten op de snelheid waarmee producten aan klanten kunnen worden geleverd. Bij maar liefst 85 procent van de tachtig respondenten is de levertijd sterk toegenomen in vergelijking met een halfjaar geleden. “Door de hoge energieprijzen is de vraag naar zonnepanelen, warmtepompen en isolatie geëxplodeerd. Toeleveringsketens kunnen deze enorme vraag op korte termijn niet aan”, zegt Albert Jan Swart, Sector Econoom Industrie, Transport en Logistiek bij ABN AMRO. “De levertijden van producten die nodig zijn om energie te besparen zijn sinds eind 2021 sterk opgelopen, terwijl we zien dat andere toeleveringsketens zich herstellen. Zo lopen levertijden van elektronica geleidelijk terug, terwijl het tekort aan zonnepanelen en omvormers is toegenomen. Gezien de verder gestegen energieprijzen zijn kortere levertijden voor bedrijven in duurzame energie voorlopig niet te verwachten.”
Hergebruik van materialen
Veel bedrijven werken intussen aan alternatieven, bijvoorbeeld door meer in Europa te produceren en door up-cycling van grondstoffen uit oude batterijen en zonnepanelen. “Grondstoffen worden efficiënter ingezet door deze te up-cyclen naar nieuwe producten: elke nieuwe generatie producten levert meer duurzame energie met minder grondstoffen”, zegt Olof van der Gaag, voorzitter van de NVDE.
Wereldwijde productieketens kunnen helaas niet per ommegaande voorzien in de huidige, extreme stijging van de vraag. ”Juist daarom is het van groot belang dat sprake is van een duidelijk en stabiel overheidsbeleid op de langere termijn. Zo krijgen ondernemers meer zekerheid en zullen ze sneller investeren in duurzame ketens van producten en grondstoffen en is de kans groter dat er tijdig kan worden geleverd.”
Bedrijven in de duurzame energiesector beschouwen vooral de productie van materialen in eigen land of Europa als oplossing voor de huidige tekorten. Daarnaast kan innovatie bijdragen aan het verminderen van de afhankelijkheid van levering vanuit het buitenland. Bijna de helft benadrukt het belang van een eenduidig Europees beleid, zodat er een gelijkwaardig speelveld ontstaat. Ook kan een betere samenwerking tussen bedrijven effectief zijn om te voorkomen dat zij materialen ‘hamsteren’.
Het rapport van de NVDE en ABN AMRO is hier te downloaden.
Ook tekort aan zand en grind
De bouwsector wordt ook geconfronteerd met een tekort aan zand en grind, zo blijkt uit een analyse van de ABN AMRO. Door de hoge afhankelijkheid van aanvoer over het water is de lage waterstand een probleem voor de sector. Op dit moment wordt ruim 90 procent van deze grondstoffen over de rivieren aangevoerd. Waar voorheen een enkel schip de gewenste hoeveelheden leverde, moet dit nu worden verdeeld over meerdere schepen en tegen hogere tarieven. Vervoer over het spoor en de weg vormt nauwelijks een alternatief, omdat de per transportmiddel vervoerde volumes dan veel kleiner worden.
Stijgende levertijden en transporttarieven
Vanwege de lage waterstanden stijgen nu zowel de levertijden als de transporttarieven voor producenten van asfalt en betonproducten en voor aannemers. Daarbij zorgen langere levertijden voor vertraging van projecten, waardoor aannemers ook een groter risico lopen op boetes voor niet gehaalde deadlines. Dit zal naar verwachting in de toekomst vaker het geval zijn. Het KNMI signaleert op basis van recent onderzoek een toegenomen kans op minder zomerneerslag als gevolg van klimaatverandering. Dit zorgt voor langere, drogere periodes in de zomer met lage waterstanden. De winters zullen vaker worden gekenmerkt door meer neerslag in korte tijd, wat eveneens tot onbevaarbare rivieren kan leiden.
De huidige stijging van de tarieven komt op een ongelegen moment. De prijzen voor zand en grind zijn al flink opgestuwd door de gestegen prijzen voor energie en brandstoffen. In de eerste zes maanden van dit jaar stegen de invoerprijzen voor grind met 6,5 procent, aldus het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Dat percentage kan gemakkelijk verdubbelen in de tweede helft van dit jaar.
Stop op vergunningen
Het merendeel van het zand en grind dat we in Nederland gebruiken, winnen we in onze rivieren. De huidige vergunningen voor winning van zand en grind lopen tot en met 2026 en op dit moment worden geen nieuwe vergunningen afgegeven. Voorheen voerde de Rijksoverheid de regie, maar nu is het aan de markt, de provincies en Rijkswaterstaat om tot nieuwe winningsprojecten te komen. Sinds deze verandering worden nauwelijks nieuwe projecten opgestart en is de maatschappelijke discussie over de mogelijke negatieve effecten van zand- en grindwinning toegenomen.
Geen overzicht
Met het uit handen geven van de regie door het Rijk is ook het totaaloverzicht verdwenen op potentiële voorraden van zand en grind in Nederland zelf. Het is daardoor moeilijk om toekomstige tekorten te duiden die gaan ontstaan. Voor het realiseren van de omvangrijke vervangingsopgave in de infrastructuur en enorme woningbouwopgave zijn zand en grind echter essentieel voor de productie van asfalt, betonmortel en betonproducten.
Van al het in 2020 verbruikte zand, grind en natuursteen, werd zo’n 32 procent geïmporteerd. De import van met name grind is de afgelopen jaren weliswaar afgenomen, maar met het uitzicht op aflopende Nederlandse winvergunningen zal de afhankelijkheid van import weer toenemen. Dat betekent dat er grotere hoeveelheden zand en grind over veel langere afstanden over de rivieren vanuit onder meer Duitsland, Italië en België moeten worden getransporteerd.
Circulariteit als oplossing
Evenals bij de tekorten op gebied van verduurzaming, kan de circulaire transitie bijdragen aan een oplossing en de afhankelijkheid van aanvoer over het water en import verminderen. Het hergebruiken van zand en grind vanuit gebruikt beton kan direct uitkomst bieden, maar de technieken hiervoor zijn nog niet op voldoende schaal beschikbaar en ook is er het aanbod van gebruikt beton nog onvoldoende groot.
In een optimistisch scenario becijferen het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) en Metabolic dat bij voortzetting van huidige bouwmethoden het gat tussen vraag naar bouwmaterialen en het aanbod van secundaire, hergebruikte bouwmaterialen en grondstoffen kan dalen van 55 procent in 2019 naar 52 procent in 2030. Pas in 2050 verkleint het gat naar 38 procent. Op korte termijn is er beperkt zicht op het invullen van de vraag naar zand en grind met extra hergebruikte materialen. Aanzienlijke volumes nieuw zand en grind, aangevoerd over het water, blijven nodig voor de aanleg van betonnen viaducten, kades en bruggen.
Aangezien hoge prijzen van zand en grind naar verwachting geen tijdelijk fenomeen zijn, dreigen bouwactiviteiten te moeten worden beperkt, terwijl we juist serieus tempo moeten gaan maken in het realiseren van de bouwopgave in Nederland. Een versnelde transitie naar een circulaire bouweconomie is een mooi antwoord op uitblijvende nieuwe winvergunningen en structureel terugkerende laagwaterstanden.
Lees ook:
