Mechanisch ventileren is ook voor energiezuinige nieuwbouw nog steeds een goede optie. Maar het systeem moet dan wel robuust worden ontworpen en aangelegd, met een regeling per verblijfsruimte. Alleen dan kan gezonde lucht worden gegarandeerd.
Over ‘Goed en gezond mechanisch ventileren’ hield het Lente-akkoord een webinar in samenwerking met Eisma Bouwmedia (terug te kijken via bouwwebinar.nl). Inmiddels heeft het Lente-akkoord op zijn site antwoorden gepubliceerd op de meest gestelde vragen bij dit webinar. Mechanische ventilatie is een systeem met mechanische afvoer van ventilatielucht en natuurlijke toevoer van verse lucht, doorgaans via ventilatieroosters in de gevel. In de vakwereld wordt mechanische ventilatie aangeduid met type C. Het is daarmee onderscheidend van type A (natuurlijke toe- en afvoer), type B (mechanische toevoer, natuurlijke afvoer) en type D (mechanische toe- en afvoer, ook wel balansventilatie genoemd). In energiezuinige woningbouw zijn alleen type C en D van toepassing.
CO2-regeling
Type C werkt traditioneel met afzuig- punten in keuken, toilet en badkamer (en bijkeuken). Spleten onder de deuren moeten zorgen voor voldoende luchtdoorstroming. In de praktijk blijkt dit niet de juiste oplossing en is de luchtkwaliteit in vooral de slaapkamers onder peil. Als er te weinig afzuigpunten zijn, bestaat het gevaar dat een open raam in de ene kamer leidt tot een gebrek aan ventilatie in een andere kamer. Lucht kiest immers de weg van de minste weerstand. Een goede mechanische ventilatie regelt de ventilatie dan ook naar behoefte. Hoe groot de behoefte is, wordt per kamer automatisch bepaald aan de hand van de CO2-concentratie. De CO2-concentratie is een goede en veelgebruikte indicator voor luchtkwaliteit. Als de ventilatie op basis daarvan wordt geregeld, worden ook andere vervuilende stoffen afgevoerd zoals radon of formaldehydegas. In keuken en badkamer is de luchtvochtigheid maatgevend. Een systeem met slechts één CO2-sensor, meestal in de woonkamer, is onvoldoende. Overdag gaat dat meestal wel goed, maar ’s nachts schakelt de ventilatie naar de laagste stand omdat er in de woonkamer niemand is. De ventilatie in de slaapkamers is dan onvoldoende, zo blijkt in de praktijk. Als het bekend is hoeveel mensen er in een kamer aanwezig zijn, is een systeem met tijdsturing mogelijk, maar in de praktijk is dat allemaal niet zo voorspelbaar.
Bewonersgedrag
Veel vragen kwamen binnen over bewonersgedrag. Een robuust systeem wil zeggen dat een ventilatiesysteem goed werkt, ook als bewoners het niet (optimaal) bedienen. Een robuust systeem biedt dus ruimte voor individuele acties, zoals naar wens ramen en deuren openzetten. De bewoner kan niets fout doen. Op de achtergrond garandeert het systeem dat de ventilatie in het hele huis goed blijft werken. Bij systemen van het type C4b en C4c kan dat. De bewoner moet de regeling ook altijd kunnen overrulen. Hij kan ventilatieroosters handmatig open- en dichtzetten. Hij kan ook op een display of met een bedieningsschakelaar de ventilator hoger of lager zetten. Verder moet er een calamiteitenschakelaar zijn waarmee de installatie helemaal uit wordt gezet. Het is belangrijk dat de handmatige regelingen simpel zijn en dat de bewoner feedback krijgt. Hij moet het direct kunnen zien, bijvoorbeeld op een display, als de automatische regeling handmatig is overruled.
Hieronder een aantal van de FAQ’s en de antwoorden daarop.
Hoe beperk je tocht?
De kans op tocht wordt beperkt door:
• Voldoende ventilatieroosters te plaatsen, zodat de luchtstroom beperkt blijft.
• Zelfregelende roosters toe te passen.
• Verse lucht geleidelijk binnen te laten en zoveel mogelijk langs het plafond te leiden door ventilatieroosters dicht bij het plafond te plaatsen, een ventilatiekoof te maken en/of roosters toe te passen die de lucht optimaal in de richting van het plafond sturen.
• Eventueel ventilatieroosters met ingebouwde verwarmingsstrip te gebruiken.
Hoe beperk je energieverlies?
Als er nooit méér koude lucht binnenstroomt dan voor een gezond binnenmilieu nodig is, is het energieverlies minimaal. Met systemen van het type C4b en C4c is dat mogelijk. Deze systemen geven dan ook als enige een reductie in de EPC-berekening. Verdere energiebesparing is mogelijk door uit de afgevoerde lucht de warmte eventueel met een warmtepomp terug te winnen en te benutten voor bijvoorbeeld warm water.
Is mechanische ventilatie van type C te combineren met vloerverwarming?
Een C-systeem is wel te combineren met vloerverwarming, maar bij de keuze en de plaatsing van toevoerroosters moet daar rekening mee worden gehouden. Liever meer roosters met een lage doorlaat dan weinig roosters met een hoge capaciteit.
Hoe wordt de capaciteit van een ventilatie- installatie berekend?
Het Bouwbesluit schrijft voor dat de installatie per kamer minimaal 7 liter per seconde per m2 vloeroppervlak moet kunnen verversen. Het Bouwbesluit garandeert echter nog geen gezonde lucht. Vooral in een kleine slaapkamer is de norm te laag. Een beter uitgangspunt is 7 liter per seconde per m2 per persoon. In een tweepersoonsslaapkamer is dus 14 liter per seconde per m2 nodig. De installatie moet die capaciteit bij een gemiddelde stand realiseren. Voor extra ventilatie, bijvoorbeeld bij een feestje, kunnen de bewoners de automatische regeling overrulen. Verder is het belangrijk dat alle onderdelen van de installatie goed op elkaar zijn afgestemd. Dus ook de capaciteit en de plaats van ventilatieroosters en ventielen. Regel het systeem vervolgens goed in en laat bij oplevering een ventilatieprestatiekeuring doen.
Wat doe je met de afzuigkap?
Een afzuigkap kan beter niet worden aangesloten op het ventilatiesysteem. De capaciteit van het ventilatiesysteem is daarvoor onvoldoende. Bovendien vervuilt het systeem dan te snel. Alternatieven zijn de afzuigkap aansluiten met een eigen afvoer naar buiten of toepassing van een recirculatie-afzuigkap. Bij een aparte afzuiging en vooral ook bij koken op gas is een extra luchttoevoer nodig, bijvoorbeeld een klepraam. De meeste afzuigkappen hebben overigens een slecht rendement: om kookluchtjes en verontreiniging af te zuigen wordt ook relatief veel schone lucht afgezogen. De kans dat een afzuigkap het ventilatiesysteem in de war stuurt, is niettemin klein. Koken gebeurt immers maar een korte tijd per dag.
Is een open haard of een houtkachel mogelijk bij mechanische ventilatie?
Voor een open verbrandingstoestel is een continue luchttoevoer nodig. Een aparte luchtvoorziening voor een open haard is daarom een vereiste.
Sprekers van het webinar ‘Goed en gezond mechanisch ventileren’ waren Henk Wegkamp (Dantuma-Wegkamp) en Atze Boerstra (BBA Binnenmilieu). De chatvragen werden beantwoord door de moderatoren Raf Cox (Buva), Paul Diersen (Eisma Bouwmedia), Marco Hofman (Isso), Claudia Bouwens (Lente-akkoord) en Richard Geraerts (Duco).
Meer FAQ’s en uitgebreidere antwoorden zijn te vinden op lente-akkoord.nl. Ook de brochure over Mechanisch ventileren is hier te downloaden (via menu documentatie/publicaties).
Tekst en beeld: Lente-Akkoord. Henk Wind en Henk Bouwmeester
Het antwoord op de vraag: “Hoe wordt de capaciteit van een ventilatie-installatie berekend?” klopt niet.
In het Bouwbesluit zijn 3 eisen opgenomen:
– 0,7 l/sm2 verblijfsruimte
– 0,9 l/sm2 verblijfsgebied
– 7 l/s per verblijfsruimte
Ik neem aan dat abusievelijk overal ‘per m2’ tussen is gekomen. Als je dan kijkt naar het ‘beter uitgangspunt’ is 7 liter per persoon een goed uitgangspunt. Dit leidt tot CO2-niveau dat iets lager is dan 1200 ppm, wat acceptabel is.