Het monumentale bankgebouw De Tempel in Den Haag is gerenoveerd tot een energielabel A. Toch is de isolatie slechts minimaal. Het monument heeft zelfs het stempel WarmBouwen gekregen. Gevel- en vloerverwarming zorgen voor aangename stralingswarmte, met warmte- en koudeopslag in de bodem.
De randvoorwaarden voor de renovatie van een dergelijk monument leggen nogal wat beperkingen op. Aan de buitenzijde mocht niets worden gedaan en ook de stalen kozijnen moesten worden behouden. Aan de binnenzijde waren de hoge gestuukte plafonds beeldbepalend. Het werd niet wenselijk geacht dat installaties en inbouwcomponenten dat beeld zouden verstoren. Standaard concepten met dikke voorzetwanden en achterzetramen vielen daardoor af.
Conceptontwikkelaar Local, adviesbureau DGMR, eigenaar Aurelius Monumenten en architectenbureau KBnG vonden de oplossing hiervoor in het WarmBouwen. Uitgangspunt is een energiezuinig laagtemperatuursysteem met vloer- en wandverwarming. Die wandverwarming is aangebracht tegen een dunne isolatieplaat.
Uit berekeningen bleek namelijk dat alleen een Rc van maximaal 1,5 echt zinvol is voor het label. In de praktijk gaat dan ook de energie van de wandverwarming voornamelijk naar binnen in plaats van naar buiten
WarmBouwen gaat uit van accumuleren. Er mogen best transmissieverliezen zijn in de winter, als daar in de zomer maar een overschot aan energie (koeling) tegenover staat. Die energie kun je dan opslaan in de bodem, zodat er evenwicht ontstaat tussen zomer en winter. Te veel isolatie zou dat evenwicht juist verstoren. Bij De Tempel wordt de warmte en koude opgeslagen in de bodem, op een diepte van respectievelijk 60 en 80 meter met daartussen een kleilaag. Met een warmtepomp worden temperaturen gerealiseerd van 23º (verwarmen) en 16º (koelen).
Meer over dit project is te lezen in Bouwwereld 8 van 1 juli 2011. Vraag hier een gratis proefexemplaar aan.
Foto’s: Pieter Kers, KBnG en Henk Wind
Er wordt gesteld dat in de praktijk de energie van de wandverwarming voornamelijk naar binnen in plaats van naar buiten gaat. De warmtestroom wordt nog altijd bepaald door het temperatuurverschil, grootte van het afkoelend oppervlak, tijdsduur en de warmteweerstand en dat zal bij dit gebouw niet anders zijn. Voor mij gaat er zeker bij wandverwarming en een Rc van 1,5 heel veel energie naar buiten verloren. Ik ben dan ook zeer benieuwd naar het energieverbruik.
Uiteraard kent de energielabel-methodiek zijn beperkingen, maar bij dit project is met het team verder gekeken dan dat. Bij een monumentaal kantoor van 100 jaar oud is het meer maatwerk dan bij een nieuwbouwwoning, waarbij passief huis een goede aanpak kan zijn. De Tempel is een kantoor, waarbij verwarming minder speelt dan bij woningen. Binnen de beperkingen van het monumentale ongeisoleerde pand is onderzoek gedaan naar een optimale Rc, waarbij het met name van belang was om de eerste grote thermische sprong op te vangen. Dit heeft geresulteerd in een Rc van 1.5 in combinatie met renovatieglas. Het gebouw wordt seizoensafhankelijk middels de bron op temperatuur gehouden, waarbij de warmtepomp maar af en toe hoeft bij te springen. De eerste ervaringen van afgelopen winter zijn positief.
@J. Oudshoorn
Ik neem aan dat je hier slim in de Engelse betekenis van het woord bedoelt? Slimbouwen gaat volgens mij hoofdzakelijk over het laag houden van het gewicht van de (bouw)constructie (kg/m2) en hierdoor winst in extra netto volume, minder bouwafval, minder energieverbruik e.d. Vanuit dat oogpunt begrijp ik de opmerking ‘Slim bouwen is altijd duurzaam, maar Duurzaam bouwen is niet altijd Slim’. Wat ik niet begrijp is hoe dit zich verhoudt tot het (al dan niet duurzaam opgewekte) energieverbruik van de hier gekozen installatietechnische oplossing. Zou je daar iets over kunnen vertellen?
En uw lezers geloven dit ?
Ben benieuwd naar de eerste meetresultaten (zie reactie Michiel de Raaij) !
Ik hoop dat de toekomstige eigenaar/gebruiker SLIM is en een all-in (lease) contract voor 10 jaar met de aannemer/installateur heeft afgesloten, waarbij de hoogte van het energieverbruik gebaseerd is op dat A-label.
Worden we volgend jaar ook op de hoogte gehouden van de geboekte resultaten?
Dit heeft te maken met SLIM bouwen.
Slim bouwen is altijd duurzaam, maar Duurzaam bouwen is niet altijd Slim.
Maar de gietenwollensokkenjongens snappen dit nog niet.
Met duurzaam heeeft dit natuurlijk niks te maken, als je maar genoeg zonnepanelen legt, kan je energieneutraal zijn. Wat een verspilling van energie. Dit komt inderdaad niet overeen met spaarzaam en verantwoord omgaan met energie.
zo iets zou dus ook absoluut niet “beloond” mogen worden in de EPC berekening. Gelukkig wordt zo’n woning in de passiefhuis berekening PHPP zwaar afgestraft juist wegens de energieverspilling.
Vraag me af hoe dit concept zich verhoudt tot de trias-energetica? Lijkt mij dat er meer duurzaam wordt ingezet (stap 2) om te compenseren wat aan besparing (stap 1) te kort komt? De labelberekening laat zien dat een Rc van maximaal 1,5 zinvol is. Dit klinkt als http://bit.ly/leFflM, maar dan voor renovatie.